علی رغم اینکه استاندارد سرانه مصرف آب در کشور های جهان کمتر از ۲۰۰ لیتر در روز بنا به موقعیت جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی تعریف شده است، ولی واقعیت امر نشان دهنده مصرف به مراتب بیشتر از استاندارد های تعریف شده در کشور هاست.
انسان ها علاوه بر مصرف مستقیم آب، از طریق تغذیه مواد غذایی، میوه جات و حتی خدمات و کالا آب مصرف می کند که مقدار حدود ۳۴۰۰ لیتر به ازای هر نفر در جهان می باشد. برای تولید مواد غذایی که تأمین کننده کالری بدن، انسان هاست آب خیلی زیادی مصرف شده است، بطور متوسط هر نفر در هر روز
نیازمند ۳۰۰۰ کالری می باشد و این مقدار انرژی بایستی از طریق مواد غذایی تامین شود.
به این ترتیب می توان گفت که هر سال برای تامین نیاز غذایی ۶.۷ میلیارد نفر از ساکنان فعلی کره زمین، تقریبا به حجم آبی معادل حجم یک کانال آب با عرض یک کیلومتر، عمق ۱۰۰ متر و طولی به اندازه دو برابر محیط کره زمین نیاز است. پر شدن این کانال بوسیله پر آب ترین رودخانه ایران یعنی رودخانه کارون نیازمند ۴۰۰ سال وقت خواهد بود !!!
این شرایط در حالیست که پیش بینی می شود تا سال ۲۰۵۰، به جمعیت کره زمین ۳ میلیارد نفر اضافه خواهد شد. از طرف دیگر رژیم و فرهنگ غذایی مردم از غلات بسمت گوشت و تنوع غذایی دیگر در حال تغییر است. بعبارت دیگر رژیم غذایی مردم کشورها تمایل به محصولاتی دارد که برای تهیه آنها نیاز به
مصرف آب بیشتری خواهد بود. در آن شرایط در آینده به کانال آب عریض تر، عمیق تر و طویلتر نیاز خواهیم داشت !!!
جدای از آبی که در ظاهر هر شخص در هر روز برای مواردی همچون آشامیدن، پخت و پز، استحمام، شستشو و غیره مصرف می کند، حجم آب زیادی نیز برای تامین سایر نیاز های انسان همچون مواد غذایی، پوشاک، ساختمان و غیره صرف می شود که حجم آب اینگونه موارد بسیار قابل توجه است.
بطور مثال بر اساس اطلاعات موجود، در ظاهر متوسط آب مصرفی هر ایرانی حدود ۱۵۰ لیتر است اما در واقع میزان آب مصرفی ما ایرانیان بیشتر از ۳۰۰۰ لیتر در روز می باشد، این اختلاف بدلیل آب محاط شده (آب مجازی) در مواد غذایی، صنعتی و غیره می باشد که روزانه توسط هر شخص مصرف می شود.
عده ای از کارشناسان معتقد هستند که در آینده نزدیک آب به عنوان «طلای آبی» در جهان شناخته خواهد شد فلذا جمله «نفت را فراموش کنید و به آب فکر کنید» رایج خواهد گردید. در حال حاضر انتقال آب با توجه به حجم بالای مصرف آن مشکل تر از نفت بوده و اصولا هیچ جایگزینی برای آب نیز وجود ندارد.
بیشتر بخوانید:اقتصاد نفتی علت بحران آببا توجه به توضیحات و اطلاعات و ارقام فوق الذکر، توجه به مفاهیم جدید همچون آب مجازی، آبرانه و آب ترازی می تواند در زمینه فرهنگ سازی در بخش آب کشور و همچنین جلوگیری از بحران های آتی، موثر باشد.
عضو کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران
آب مجازی (Virtual Water)
انسان ها علاوه بر مصرف مستقیم آب، از طریق تغذیه مواد غذایی، میوه جات و حتی خدمات و کالا آب مصرف می کنند که مقدار آن، به طور متوسط حدود ۳۴۰۰ لیتر در روز به ازای هر نفر در جهان میباشد. بخشی زیادی از این آب که تا کنون در محاسبات سرانه مصرف آب، کمتر مورد توجه قرار گفته را به عنوان آب مجازی میشناسند.
تعریف آب مجازی
اصطلاح آب مجازی اولین بار در دهه ۹۰ میلادی توسط «تونی آلن» به صورت زیر تعریف شد:
مجموع آب مصرف شده برای تولید مقدار معینی از محصول (اعم از کالا، فرآورده های کشاورزی یا حتی خدمات) را آب مجازی مینامند.
برای مثال ، برای تولید یک کیلوگرم گندم به طور متوسط ۱۳۰۰ لیتر آب مورد نیاز است، که آن را آب مجازی می نامند. به عبارت دیگر، مقدار آب مجازی معادل جمع کل آب مصرف شده در مراحل مختلف زنجیره تولید، از لحظه شروع تا پایان می باشد.
صفت مجازی در تعریف فوق الذکر بدین لحاظ به کار می رود که بخش عمده آب مصرف شده طی فرآیند تولید، در محصول یا کالای نهایی وجود فیزیکی ندارد.
در سال ۲۰۰۳ «آرجن هوکسترا» تعریف کامل تری از آب مجازی را که به شرح زیر است، ارائه کرد:
آب مجازی، جمع کل آب مورد نیاز برای تولید مقدار معینی از محصول (کالا)، با توجه به شرایط اقلیمی، مکانی، زمان تولید و راندمان میباشد.
بر اساس تعریف اخیر، شرایط اقلیمی، مکان و زمان تولید، مدیریت و برنامه ریزی، فرهنگ و عادات مردم در میزان آب مجازی مؤثر می باشد، و قطعاً مقدار آن در مورد یک محصول در مناطق مختلف متفاوت خواهد بود.
رابطه ریاضی محاسبه آب مجازی
برای محاسبه مقدار آب مجازی محصولات (کشاورزی، صنعتی و غیره)، لازم است کلیه منابع آبی که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم (اعم از باران، آب سطحی یا آب زیرزمینی) در تولید محصول مؤثر بوده اند را در محاسبات مورد توجه قرار داد. با توجه به توضیحات فوق می توان از رابطه زیر برای محاسبه آب مجازی استفاده کرد:
کل محصول تولید شده ÷ کل حجم آب مورد نیاز برای تولید محصول = آب مجازی
در منابع علمی انگلیسی، برای معادل آب مجازی از اصطلاحاتی نظیر “Embodied Water” ، “Hidden Water” ، “Embeded Water” ، “Virtual Water” و “Shadow Water” استفاده شده است.