براى تأمین آب و انتقال آن به مزرعه و توزیع آن در سطح زمین بسته به شرایط و وضعیت‌هاى مختلف روش‌هاى گوناگونى به‌کار گرفته مى‌شوند.
آب ممکن است از رودخانه تأمین شود که در این‌صورت یا از بندهاى انحرافى (Diversion Dam) استفاده مىشود و یا به کمک پمپ از رودخانه بالا آورده مىشود. اما اگر منبع آب چاه و لایه‌هاى آبدار زیرزمینى باشد در این‌صورت ناچاراً باید از پمپ استفاده کرد.
بند انحرافى ابنیه‌اى است که سطح آب در یک رودخانه را به اندازه کافى بالا مى‌آورد تا آب بتواند از طریق دهانه‌هاى آبگیر (Turnout) وارد کانال یا لوله شده و به مزرعه انتقال یابد.
| اگر علاقه مند به مطالعه در مورد سدهای هستید، میتوانید مطلب مقابل را مطالعه کنید: | انواع سد |
پمپ‌ها در وضعیتى بکار برده مى‌شوند که سطح آب در منبع اصلى پائین‌تر از سطح مزرعه بوده و یا بخواهیم از سیستم‌هاى آبیارى تحت فشار استفاده کنیم.
ایستگاه‌هاى پمپاژ آب معمولاً از یک یا چند پمپ سانتریفوژ (گریز از مرکز) افقى یا عمودى تشکیل شده‌اند که با نیروى برق یا مولدهاى احتراق داخلى کار مى‌کنند.
پمپ‌هاى سانتریفوژ افقى غالباً براى بالا کشیدن آب از کانال‌ها استفاده مى‌شوند تا محور پمپ از نظر رقومى زیر سطح آب قرار گیرد.
پمپ‌هاى سانتریفوژ عمودى نیز براى بالا آوردن آب از منابع سطحى و یا براى استخراج آب از منابع زیرزمینى مورد استفاده قرار مى‌گیرند.
انتقال آب از منبع تا مزرعه ممکن است توسط کانال‌هاى روباز و یا لوله‌هاى تحت فشار صورت گیرد. گاهى اوقات نیز آب توسط لوله‌هاى نیمه‌پر و یا آبراهه‌اى سرپوشیده انتقال پیدا مى‌کند که به آنها لوله‌هاى کم فشار (Low Head Pipeline) هم گفته مىشود.
| در مورد پمپ ها بیشتر بخوانید: | همه چیز درباره پمپ ها |
سیستم انتقال آب بسته به اینکه آبراهه روباز و یا لوله‌هاى تحت فشار باشد، داراى ابنیه و تجهیزات مخصصو مى‌باشد تا بتوان آب را در طول مسیر انتقال تحت کنترل و اندازه‌گیرى قرار داد. از جمله این تأسیسات مى‌توان به وسایل اندازه‌گیری، آبشارها، مقسم‌ها و آبگیرى‌هاى فرعى اشاره کرد.
پس از آنکه آب به مزرعه رسید با سیستم‌هاى مختلف درسطح مزرعه پخش مىشود. سیستم‌هاى سطحى یا ثقلى (Gravity)، سیستم‌هاى بارانى (Sprinklers) و سیستم‌هاى قطره‌اى یا خرد آبیارى (Micro) سه روش عمده در توزیع آب در سطح مزرعه مى‌باشند.
این سیستم‌ها هیچ کدام بر دیگرى ارجحیت نداشته و هر کدام داراى محاسن و معایب مى‌باشند که باید متناسب با شرایط طبیعی، فنی، اقتصادى و اجتماعى و دیگر عوامل مؤثر یکى از آنها را انتخاب نمود.
مثلاً در زمین‌هائى که شیب آنها کمتر از ۲ درصد بوده و یا در مواردى که کارگر فراوان در اختیار است سیستم‌هاى سطحى مناسب‌تر مى‌باشند. به‌خصوص اینکه سرمایه‌گذارى اولیه براى این سیستم‌ها اندک است. حال آنکه در اراضى سبک با نفوذپذیرى زیاد و یا اراضى شیب‌دار و فرسایش‌پذیر مى‌توان از سیستم‌هاى بارانى استفاده کرد. اما هزینه و سرمایه‌گذارى اولیه در این سیستم‌ها بیشتر از سیستم‌هاى ثقلى است. در وضعیتى که ارزش آب زیاد بوده و مقدار آن نیز کم باشد و یا آنکه آب شور بوده و بخواهیم فقط براى هر بوته یا درخت به تنهایى آب را تأمین کنیم روش آبیارى قطره‌اى ارجح است.
آخرین قسمت از یک سیستم آبیارى بخشى است که آب اضافى باید از مزرعه خارج شود. زارعین معمولاً این بخش را نادیده گرفته و حتى ممکن است از خروج آب اضافى از زمین جلوگیرى نمایند.
مثلاً غالباً مشاهده مىشود که انتهاى کَرت‌ها یا جوبچه‌ها را سد کرده و مانع خروج آب اضافى از زمین مى‌گردند و چنین تصور مى‌کنند که بدین‌صورت جلو تلفات آب گرفته مىشود. حال آنکه در این وضعیت قسمت انتهایى مزرعه غرقاب شده و باعث خفگى گیاه و از بین رفتن آن مى‌گردد.
در صورتى‌که باید به این نکته مهم توجه شود که زه‌آب بخشى از آب آبیارى بوده و همان‌طور که در تأمین آب براى مزرعه دقت مىشود در خروج و زهکشى آب اضافى نیز باید دقت کافى بعمل آمده و تمهیدات لازم براى انجام آن درنظر گرفته شود.
بطور خلاصه یک طرح آبیارى مطابق شکل (اجزاء مختلف یک شبکه آبیاری) سه قسمت عمده تشکیل شده است که عبارتند از:
- قسمت انتقال (Delivery Part)
- قسمت مصرف (Application Part)
- قسمت دفع (Disposal Part)
در قسمت انتقال آب پس از وارد شدن به مزرعه با نهرهاى کوچک (Field Ditch) توزیع مىشود. به‌طورى‌که در بالاى هر قطعه زمین یک نهر (Head Ditch) قرار مى‌گیرد تا آب از آن توسط سیفون، لوله دریچه‌دار و یا وسایل دیگر وارد مزرعه شود.
| در مورد رشته علوم مهندسی آب بیشتر بدانید: | مهندسی آب، از کشاورزی تا مهندسی!! (معرفی کامل رشته علوم و مهندسی آب) |