آب یکی از مواد مایع و فراوان ترین ماده ی مرکب بر روی سطح کره زمین و بستر اولیه حیات به شکلی که امروزه میشناسیم، است. بیش از ۷۱.۱% وزن یک انسان از آب تشکیل شده است و نیز بیش از ۷۰% سطح کره زمین را آب پوشانده است (نزدیک به ۳۶۰ میلیون از ۵۱۰۰ میلیون کیلومتر مربع).
با وجود این حجم عظیم آب تنها ۳ درصد از آب های کره زمین شیرین و قابل شرب است و باقی آن به علت محلول بودن انواع نمک ها خصوصاً نمک خوراکی غیرقابل استفاده است. از همین دو درصد آب شیرین بیش از ۹۰ درصد به صورت منجمد در دو قطب زمین و دور از دسترس بشر واقع شده است.
اگر کسی از فضا به زمین نگاه کند، آن را یک سیاره آبی رنگ و پر از آب خواهد دید. حجم کل آب های موجود در کره زمین، رقمی در حدود ۱.۳۸۶ بیلیون کیلومتر مکعب تخمین زده شده است. این حجم با توجه به چرخه آب به طور دائم در بین منابع مختلف در حال جابهجایی است.
مهمترین منابع آب در کره زمین عبارتند از:
همچنین بخشی از آب موجود در کره زمین بهصورت بخار در اتمسفر و بخش دیگری نیز به صورت جامد در یخچال های طبیعی وجود دارد. حجم تقریبی میزان آب ذخیره شده در این منابع به این شرح است:
میانگین جهانی توزیع میزان استفاده ی آب در بخشهای مختلف در سال ۲۰۰۳ به صورت زیر بود:
بخش کشاورزی به دلیل آبیاری محصولات میزان زیادی آب مورد استفاده قرار می دهد. از سال ۱۹۶۰ میانگین جهانی میزان برداشت آب از منابع به منظور آبیاری زمین ها ۶۰٪ افزایش یافته است و این در حالی است که بین ۲۰٪ تا ۳۰٪ آن تبخیر یا جاری میشود و به هدر میرود.
میزان برداشت آب در کشورهای در حال توسعه به علت نداشتن ابزار مناسب دو برابر کشورهای توسعه یافته برای هر هکتار است، در حالی که میزان محصولات کشاورزی آنها یک سوم میباشد.
بهعلاوه، در اکثر نقاط خشک و نیمهخشک، به علت کمبود بارش های جوی، ۹۰٪ آب مورد نیاز برای آبیاری زمین ها از آب شیرین تأمین میگردد، در حالی که کشورهای توسعهیافته این رقم را به ۴۰٪ رساندهاند.
توزیع میزان استفادهٔ آب به منظور مصارف خانگی نیز در نواحی گوناگون مختلف میباشد. به طور مثال و طبق آمار منتشر شده توسط برنامه عمران سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۶، میانگین میزان آب مصرفی در ایالات متحده حدود ۵۷۵ لیتر و در اروپا بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ لیتر در روز برای هر شخص میباشد، در حالی که در کشور موزامبیک این رقم حدود ۱۰ لیتر می باشد.
اگر چه حجم کلی آب های موجود بر روی زمین نسبتاً زیاد می نماید اما متجاوز از ۹۷٪ این آب ها در دریاها و اقیانوس ها متمرکز هستند و حدود ۲٪ نیز به صورت یخ و یخچال ها در مناطق قطبی تجمع یافته است. از یک درصد آب باقی مانده نیز بخش زیادی در اعماق زمین بوده که استخراج آن مشکل و از دسترس انسان به دور است.
بهعلاوه، منابع آب شیرین در سطح زمین به طور یکنواخت توزیع نشدهاند. درحال حاضر، ۹ کشور ۶۰٪ کل منابع آب شیرین را به خود اختصاص میدهند: کانادا، چین، کلمبیا، پرو، برزیل، روسیه، ایالات متحده آمریکا، اندونزی و هند.
در مقابل حدود ۸۰ کشور با کمبود آب مواجهاند که برخی از آنها تقریباً به هیچ منبع آب شیرین قابل توجهی دسترسی ندارند: کویت، بحرین، مالت، امارات متحده عربی، سنگاپور، اردن و لیبی.
با توجه به افزایش روزافزون جمعیت، توسعه صنایع و افزایش آلودگی منابع آب شیرین، دسترسی به آب کافی و مناسب در برخی از کشورها به یک بحران جدی تبدیل شده است. با توجه به میزان منابع آب و سرانه مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با کمبود فیزیکی آب قرار دارد. این گروه شامل کشورهایی است که در سال ۲۰۲۵ با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند.
این بدان معناست که حتی با بالاترین راندمان و بهره وری ممکن در مصرف آب، برای تأمین نیازهایشان آب کافی در اختیار نخواهند داشت. حدود ۲۵ درصد مردم جهان از جمله ایران مشمول این گروه میباشند.
براساس شاخص فالکن مارک، کشور ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است. با توجه به اینکه در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ خورشیدی حدود ۶۹ درصد از کل آب تجدیدپذیر سالیانه مورد استفاده قرار میگیرد، بر اساس شاخص سازمان ملل، ایران نیز اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.
بر اساس شاخص مؤسسه بینالمللی مدیریت آب نیز، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بنا بر شاخص های ذکر شده، کشور ایران برای حفظ وضع موجود خود تا سال ۲۰۲۵ باید بتواند ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار با توجه به امکانات و منابع آب موجود غیرممکن به نظر میرسد.
سازمان محیط زیست سرعت استفاده از منابع آب زیرزمینی در ایران را در قیاس با استاندارد جهانی سه برابر بیشتر تخمین میزند. این برداشت بیرویه عامل خشکیدن ۲۹۷ دشت از ۶۰۰ دشت ایران میباشد. همچنین بخاطر عدم رسیدگی به شبکهٔ انتقال آب ۳۵۵ میلیارد مترمکعب آب در مسیر انتقال هدر میرود. مطابق گزارش شرکت آب و فاضلاب، دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران تا تاریخ شهریور ماه سال نود چهار ۴۰٪ از شبکه آب کشور فرسوده اعلام شد. ۱۳٪ از کل هدر رفتن آب ایران تا این تاریخ به موجب همین فرسودگی بوده است.
از این رو این بحران و کمبود آب عزم و تلاش جدی مسئولان و مردم را میطلبد و نیازمند یک برنامه بلند مدت و سند فرابخشی جهت احیای منابع آب کشور و بالابردن فرهنگ مصرف آب در بین مردم را میطلبد که موارد زیر جهت راهبردهای بلند مدت توسعه ی آب و سند فرابخشی آب پیشنهاد می شود :
این مطلب ویرایش شده است در تاریخ 2020-06-06 22:16