در برنامه ریزی امروزی برای توسعه در سطوح گوناگون ملی، منطقه ای (استانی) و محلی، یکی از مهم ترین نکاتی که باید مورد توجه قرار داد، موانع پیشروی کار است که میتوان به ملاحظات مربوط به تأمین امنیت اجتماعی در برابر پدیده های طبیعی و پدیده هایی که در اثر فعالیت های انسان ایجاد می شود، اشاره کرد.
بنا به تعریف یونسکو، فرونشست عبارت است از فرورریزش و یا نشست سطح زمین که به علت های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می تواند با بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می شود.
این تعریف پدیده هایی همچون زمین لغزش ها را به دلیل اینکه حرکت آنها دارای بردار افقی قابل توجهی است و همچنین نشست در خاک های دستی، که دارای مکانیزم متفاوتی می باشد شامل نمی شود.
عوامل متعددی باعث ایجاد این پدیده می شوند: از جمله انحلال، آب شدگی یخ ها و تراکم نهشته ها، حرکت آرام زمین و خروج گدازه و یا عملیات انسانی نظیر معدن کاری یا برداشت آب زیرزمینی و نفت.
برداشت و استخراج مواد معدنی، ریزش سازه های زیرزمینی مانند تونل ها و یا ایجاد حفرات در اثر انحلال
برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی، نفت و گاز
نشست زمین در اثر حفر تونل برای گسترش خطوط مترو در تهران
در شهر تهران، یکی از مهم‌ترین علل نشست زمین در اثر حفر تونل برای گسترش خطوط مترو است. به طور کلی تغییر شکل و نشست خاک در اثر حفر تونل از دو دیدگاه قابل بررسی است:
در بین عوامل موثر در ایجاد فرونشست، به نظر میرسد که برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی، ضخامت لایه رسوبی و ویژگی های مهندسی رسوبات، عوامل اصلی ایجاد فرونشست در بیشتر دشت های ایران هستند.
مناطقی که هم اکنون در شرایط بحرانی ایجاد فروچاله ها و فرونشست ها قرار دارند شامل دشت کبودرآهنگ همدان، ورامین، نظرآباد، دشت تهران، دشت مشهد و نیشابور، دشت های استان کرمان، اصفهان و قزوین می باشند.
استان هایی که برای انجام بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست در برنامه چهارم توسعه تعیین شده اند عبارتند از: خراسان رضوی، کرمان، تهران، اصفهان و قزوین که با توجه به اهمیت بررسی فروچاله ها در همدان این منطقه نیز در بررسی ها گنجانده خواهند شد.
برداشت بیش از حد مجاز را میتوان نتیجه عدم وجود مدیریت درست منابع آب در بخش برداشت و از سوی دیگر به هدر رفتن حجم عظیمی از آب در در نتیجه نادرست بودن شیوه های کشاورزی و مصارف صنعتی و شهری یا بطور خلاصه مصرف نامتناسب دانست.
دکتر علی بیت اللهی، مدیر بخش زلزله و خطر پذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت و گو با خبرنگار ایسنا، اظهار کرد: در کشور علاوه بر مخاطرات لرزه‌ای، مخاطره بزرگ دیگری با عنوان “فرونشست زمین” به صورت خزنده از حدود ۳۰ تا ۴۰ سال قبل در حال شدت گرفتن است که همه دشت‌ها و مناطق شهری از جمله تهران را تحت تاثیر قرار داده است.
وی با بیان اینکه در فرونشست، سطح زمین بر اثر افت آب زیر زمینی پایین می رود و المان هایی که بر روی سطح زمین قرار دارند را به سمت پایین فرو می‌برد، افزود: روند گسترش فرونشست در کشور به گونه ای است که در بخش هایی مانند جنوب غربی تهران سالانه حدود ۳۵ سانتیمتر است که این عدد، یک رکود جهانی به شمار می‌رود. به این معنی که بر اساس برآورد های انجام شده در ۲ سال گذشته در این منطقه سطح زمین سالانه ۳.۵ سانتی متر کاهش می‌یابد که بعد از ۱۰ سال ۳.۵ متر کاهش سطح زمین را خواهیم داشت.
بیت‌اللهی با تاکید بر اینکه در چنین شرایطی در زیر زمین لوله های گاز، فاضلاب، آب و بر روی سطح زمین المان های شهری چون سازه های مسکونی و اداری و جاده و ریل وجود دارد که تحت تاثیر این خمش‌ها، آسیب پذیر و گسیخته می‌شوند و از بین می‌روند، ادامه داد: این پدیده علاوه بر آنکه زیر ساخت‌های شهری را نابود می‌کند، دشت‌ها را نیز از بین می‌برد؛ چرا که آبهای زیر زمینی که میان ماسه ها و لایه های خاک قرار دارد، این آب از دل زمین به بیرون کشیده و مصرف می‌شود.
نشست یا فرونشستن زمین پدیده ای است که در اثر خالی شدن آب بافت های متراکم و لایه های زیرین سطح زمین رخ می دهد و در اثر آن سطح زمین به صورت تدریجی و در برخی موارد به صورت ناگهانی فرو می نشیند.
به اعتقاد کارشناسان این نشست باعث ایجاد ترک و شکاف هایی در زمین شده و باعث تاثیر روی الگوی جریان های زیرزمینی و سطحی، تغییر کیفیت آب های زیرزمینی، تغییر شکل سطح زمین، سیل خیزی مناطق و … می شود.
آنان بر این باورند که پدیده فرونشست که هم اکنون در ۲۰۰ دشت کشور مشهود است خطرش بیش از زلزله است زیرا وقتی در شهری زمین لرزه رخ دهد بعد از چند سال بالاخره بازسازی می شود اما شهری که در اثر فرونشست از بین برود و آبخوانش تخلیه شود دیگر با هیچ انرژی و سرمایه گذاری بازسازی نمی شود.
مهندس «محمد مجتبایی» کارشناس و پژوهشگر در حوضه آب نیز به خراسان می گوید: حفر بی رویه غیراصولی و غیرکارشناسی چاه های آب و پمپاژهای گسترده منابع آب زیرزمینی در دهه های اخیر در کشور ما که در منطقه نیمه خشک و خشک قرار دارد صدمات و خسارات فراوانی را بر مخازن و منابع آب های زیرزمینی به عنوان منبع اصلی آب کشور وارد کرده است.
به گفته وی افت آب های زیرزمینی علاوه بر خشک شدن قنات ها، کاریزها و چشمه ها، حرکت لایه های آب شور به سمت منابع شیرین و تغییر کیفیت آب به شوری و تلخی را سبب شده ولی در عین حال افت آب در سفره های زیرزمینی دارای خطر نشست زمین به علت خالی شدن لایه ها و خلل هاست که این نشست ها علاوه بر تخریب برگشت ناپذیر منابع زیرزمینی، امکان بروز حوادث و فجایع در صورت واقع شدن در زیرسازه های حیاتی انرژی مثل پالایشگاه ها، نیروگاه ها، خطوط انتقال انرژی مثل گاز و برق، تأسیسات حمل و نقل مانند خطوط راه آهن، فرودگاه ها، پل ها و جاده ها و صنایع و کارخانجات را به دنبال خواهد داشت.
نصرالله کمالیان، عضو کمیسیون عمران مجلس و متخصص زمین و زلزله در این باره می گوید: یکی از موارد مهم در دلایل فرونشست که از مشکلات ساخته دست انسان است برداشت بی رویه آب از سفره های زیرزمینی و خالی شدن لایه های تحتانی است. وقتی حجم آب کاهش می یابد منافذی در بین لایه های خاک ایجاد می شود که به دلیل سنگینی لایه های بالایی آرام آرام این منافذ پر می شود و به مرور که این یک دهم سانتی متر جابه جایی در لایه ها به سطح زمین می رسد در مجموع از عمق ۲۰۰ متری تا سطح زمین می تواند جابه جایی یا نشست ۵۰ سانتی متری اتفاق بیفتد.
نماینده مردم «قوچان و فاروج» می افزاید: افزایش پدیده فرونشست در کشورمان نگران کننده است و با توجه به خطرها و تبعات آن باید با جدیت به مهار و کنترل آن بپردازیم.
او با اشاره به تبعات پدیده فرونشست زمین می گوید: اگر پدیده فرونشست به صورت نامتقارن باشد و حتی در فاصله ۲۰ متری از یک سازه هم باشد باعث کج شدن ساختمان ها می شود و ممکن است با ادامه یافتن باعث تخریب سازه ها بشود.
وی می افزاید: علاوه بر آن پدیده فرونشست ذخیره سازی آب در سفره های زیرزمینی را هم دچار اخلال می کند، به دنبال کم شدن حجم مخزن و شکست لایه های خاک و پر شدن منافذ رسوب آب به لایه های پایینی با مشکل مواجه می شود و دیگر آب برای ذخیره به مخزن های زیرزمینی نمی رسد که خطر این پدیده به مراتب بالاتر از خطر تخریب سازه هاست چرا که برای یک عمر سفره های زیرزمینی را از دست می دهیم.
«کمالیان» با تأکید بر به حداقل رساندن عوامل وقوع فرونشست زمین می گوید: گاهی اوقات این فرونشست ها راه نفوذ آب های زیرزمینی را می بندد و قنات ها را خشک می کند و در نتیجه کشاورزی تعطیل و روستاها خالی از جمعیت می شود.
شدت فرونشست در برخی دشت های ایران از جمله تهران دست کم ۹۰ برابر بیشتر از بحرانی ترین شرایط در کشورهای توسعه یافته جهان است. محمد جواد بلورچی، مدیر امور زمین شناسی، مهندسی، مخاطرات و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور به خراسان می گوید: نرخ فرونشست در دنیا ۴ میلی متر در سال است و در کشورهای پیشرفته این نرخ بحرانی قلمداد می شود با این حال در سال ۸۵ نرخ فرونشست در دشت تهران ۱۷ سانتی متر بوده که در سال جاری به ۳۶ سانتی متر در سال افزایش پیدا کرده است.
به گفته وی تحقیقات و بررسی های سازمان زمین شناسی کشور نشان می دهد که به علت خشکسالی های پیاپی و تغییرات اقلیمی طی سال های اخیر نرخ فرونشست زمین در کشور افزایش یافته است ولی رقم دقیق و مستندی برای کشور نمی توان ارائه کرد چرا که هر دشت در نرخ فرونشست، عدد خاص خودش را دارد.
وی رقم ۹۰ برابر نرخ فرونشست بحرانی ترین نقاط دنیا در ایران را به استناد تقسیم نرخ فرونشست سالانه ۳۶ سانتی متر در تهران صحیح می داند و می افزاید: شواهد حکایت از افزایش متوسط میزان فرونشست در کشور دارد و تصریح می کند: روند فرونشست رو به بهبودی ندارد!
این مسئول با اشاره به این که بیش از ۶ میلیارد متر مکعب اضافه برداشت از ذخایر زیرزمینی داریم، می افزاید: از حدود ۳۰۰ دشت کشور بیش از ۲۳۰ دشت حالت بحرانی دارد و گسترش پدیده فرونشست در این دشت ها ضرورت بازنگری و تغییر در استراتژی مدیریت منابع آب در راستای توسعه پایدار کشور را صدچندان می کند.
محمد درویش، مدرس دانشگاه و فعال زیست محیطی کشور نیز به خراسان می گوید: ظرفیت آب در کشور ما سالانه بین ۱۳۰ تا ۱۴۰ میلیارد متر مکعب است و باید چیدمان توسعه بر اساس این رقم صورت گیرد. ۸۷.۹ درصد از سرزمین ما در اقلیم خشک واقع است و در برنامه ریزی ها باید تغییر میانگین بارش ها در سال تا ۶۰ درصد محاسبه و بر همین اساس برای مصرف آب برنامه ریزی شود. وقتی توسعه را بر اساس کشاورزی طراحی می کنیم و نیاز به آب بیشترداریم و خشکسالی ها هم سبب فشار مضاعف بر سفره های زیرزمینی می شود در نتیجه شاهد فرونشست زمین هستیم.
فرونشست زمین در خراسان رضوی به مرحله بحران رسیده است. اخبار بسیاری تا کنون درباره فرونشست در این استان شنیده ایم. همین چند ماه پیش بود که فرونشست در خط راه آهن تهران-مشهد خبرساز شد. آستان قدس رضوی به عنوان ثروتمند‌ترین نهاد خراسان رضوی، دارای بیشترین اراضی کشاورزی در این استان است. از آنجایی که مهم ترین عوامل فرونشست در دشت مشهد، برداشت‌های بی‌رویه آب زیرزمینی برای کشاورزی است، میتوان گفت آستان قدس نقش اساسی در مساله فرونشست زمین در خراسان رضوی دارد. تاکنون آستان قدس نسبت به فرونشست در این استان بی توجه بوده است اما با توجه به اختیارات این نهاد به نظر میرسد اگر آستان قدس رضوی اراده‌ای برای حل بحران فرونشست داشته باشد، میتوان به حل این مشکل امیدوار بود.
– اقتصاد آنلاین ( ۲۹ فروردین ۱۳۹۶)
فرونشست، یکی از مشکلاتی است که در چند سال اخیر به لیست مشکلات کشور اضافه شده است. بسیاری از دشت‌های کشور با این معضل دست و پنجه نرم می‌کنند و به تازگی مخاطرات آن را از نزدیک لمس کرده‌اند. دشت مشهد جزو مناطقی از کشور است که فرونشست زمین در آن به مرحله بحرانی رسیده است و بسیاری از پروژه‌های عمرانی آن را با مشکل مواجه کرده‌است. فرونشست در خط راه‌آهن تهران- مشهد، یکی از نمونه‌های بارز مخاطرات فرونشست در این استان است.
براساس تحقیقات صورت گرفته توسط کارشناس ارشد ژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی محیطی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مهم‌ترین عوامل فرونشست در دشت مشهد، برداشت‌های بی‌رویه و بیش از حد مجاز آب زیرزمینی و ممانعت از نفوذ آب برگشتی شرب، صنعت و کشاورزی به دشت بوده است.
بر اساس مطالعات محققان مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تهدید «زمین‌سست» و فروریزش، سه منطقه شهر تهران شامل مناطق ۱۲، ۱۷ و ۱۸ را به عنوان مناطق دارای ریسک بالا و کانون خطر در سریال فروریزش های زمین در پایتخت تبدیل کرده است؛ و بر اساس برآورد های صورت گرفته، احتمال وقوع فروریزش های بعدی در صورت عدم چاره‌اندیشی موثر از سوی نهادهای متولی در شهر تهران در سطح بالایی وجود دارد.
– خبرگزاری ایران آنلاین ( ۲۷ خرداد ۱۳۹۷)
از سال گذشته حداقل ۵ فروریزش عمده در مناطق مختلف شهر تهران در خیابان‌های “شهران”، “پیامبر”، “میدان قیام”، “مولوی” و در سه راهی خیابان “خیام” به ثبت رسیده است و با توجه به رشته قنات هایی که از شمال تهران به سمت ری کشیده شده است و عدم رویکرد مهندسی در ساختمان سازی میتوان انتظار فروریزش های دیگری در پایتخت باشیم.
در کشور علاوه بر فروریزش، با پدیده فرونشست مواجه هستیم که به دلیل برداشت بی‌رویه آب های زیر زمینی رخ میدهد و به گفته دکتر علی بیت اللهی مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، پدیده فرونشست زمین یک پدیده غیر قابل بازگشت است؛ از این رو باید به روش‌های مدیریت آب در کشور توجه شود.
به گزارش روابط عمومی موسسه تحقیقات آب، گزارشی تحت عنوان “پایش نرخ و دامنه فرونشست دشت‌های کشور بصورت بروز و آنلاین با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای (مطالعه موردی دشت‌های استان‌های تهران و البرز)” توسط پژوهشکده مطالعات و تحقیقات منابع آب تهیه و منتشر شده است.
همانطور که در این گزارش آمده است: فرونشست زمین از جمله مخاطرات و تهدیداتی است که منابع مختلف طبیعی و انسانی را با خطرات جدی مواجه نموده است. پدیده فرونشست که از آن به عنوان “مرگ پنهان خاک” یاد می‌شود، پدیده‌ای خزنده و کند بوده که در درازمدت منجر به از بین‌رفتن سکونت‌گاه‌های بشری و زیرساخت‌های آنها می‌شود. این پدیده با ایجاد تغییر در وضعیت مورفولوژیکی مناطق، می‌تواند سبب بروز تغییرات چشمگیری در خصوصیات هیدرولوژیکی آنها شود.
با توجه به برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی بسیاری از دشت‌های کشور، پدیده فرونشست تبدیل به بحرانی جدی برای کشور شده است. در همین راستا موضوع پایش فرونشست با استفاده از تکنیک‌های سنجش از دوری در دستور کار پژوهشکده مطالعات و تحقیقات منابع آب قرار گرفت. شایان ذکر است الگوریتم‌های موردنیاز برای این موضوع، توسعه یافته و امکان پایش فرونشست در کل کشور با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای راداری (تصاویر ماهواره Sentinel-1 با قدرت تفکیک زمانی ۱۲ روزه و قدرت تفکیک مکانی ۱۰ متر) به صورت آنلاین و بروز وجود دارد.
در فاز اول این مطالعه، وضعیت فرونشست دشت‌های استان‌های تهران و البرز مورد پایش و ارزیابی قرار گرفته و مقادیر فرونشست این دشت‌ها از سال ۲۰۱۶ تاکنون تعیین شده است. ضمناً موضوع ارائه وضعیت بروز فرونشست دشت‌های کشور در قالب “سامانه ملی پایش فرونشست کشور” در حال پیگیری می‌باشد.
محمدجواد بلورچی، زمین‌شناس و سخنگوی سابق سازمان زمین‌شناسی، در مورد اینکه آیا می توان گفت فرونشست در تهران کاهش یافته است، به خبرنگار ایرناپلاس می‌گوید:
قطعاً اگر داده های برداشت شده تصاویر ماهواره‌ای وجود داشت یا GPS های برخطی در دشت تهران قرار داشت و ما می توانستیم داده های آنها را با یکدیگر مقایسه کنیم، کاملاً می‌توانستیم از کاهش یا افزایش نرخ فرونشست زمین در این منطقه مطمئن شویم.
متأسفانه دو سال است که داده های ماهواره ای جدی نداریم، مگر اینکه سازمان نقشه برداری کشور با شبکه GPS که در دشت تهران دارد، توانسته باشد به اعداد و ارقامی که نشان دهنده کاهش نرخ فرونشست است، دست پیدا کند. در غیر اینصورت، در حال حاضر ابزار ماهواره ای برای سنجش این ادعا در اختیار نداریم. چون اطلاعات ماهواره هایی با چنین قابلیتی بسیار گران قیمت است و در اختیار کشور ژاپن و آمریکاست که ما خیلی امکان خرید آنها را نداریم.
به گفته او، برای اینکه بگوییم نرخ پدیده فرونشست کاهش یافته است، نخست باید شناخت درستی از این پدیده داشته باشیم. این پدیده به صورتی است که شما ۳۰ سال از منابع آب زیرزمینی برداشت غیرمجاز کرده‌اید و سپس آرام آرام عارضه ایجاد می‌شود و اگر آن را مدیریت کنید نرخ فرونشست اندک اندک کاهش می‌باید. یعنی اگر روزی به آن نقطه در کشور برسیم که استفاده از منابع آب زیرزمینی کاهش چشمگیر پیدا کند، من قاطعانه می‌گویم که بعد از ۵ تا ۱۰ سال بعد، فرونشست به تدریج کاهش پیدا خواهد کرد.
نرخ فرونشست در کشور ما در حال حاضر چقدر است؟ آیا ما در زمینه فرونشست در جهان رکورد داریم؟
بلورچی: مطالعات در سال ۸۸، ۹۰ و ۹۲ نشان داده که ما در حال حاضر حداکثر با نرخ روزی ۱ میلیمتر فرونشست در دشت تهران روبه‌رو هستیم. دو نکته در اینجا وجود دارد: نخست آن که این پدیده در همه منطقه به یک میزان نیست و دیگر اینکه حساب دشت تهران با شهر تهران جداست. چون شهر تهران روی بستری درشت گونه بنا شده و پتانسیل فرونشست ندارد. اسلامشهر، دودانگه، رباط کریم و شهریار در منطقه جنوب شهرهایی هستند که روی دشت تهران قرار گرفته اند.
من باور دارم در میزان برداشت از آب های زیرزمینی کشور هنوز کاهشی شکل نگرفته است. این در حالی است که ما در سال ۸۴ فریاد زدیم و هشدار دادیم که پدیده فرونشست مثل زلزله نیست که شما آثارش را ببینید و بعد شروع به مدیریت آن کنید، بلکه وقتی آثار آن را ببینید، پدیده تمام شده است و امروز، روزی است که حتی یک روز اضافه برداشت کردن از آبخوانهای کشور، فاجعه بسیار بزرگی برای فرزندانمان رقم خواهد زد.
امروز دشت هایی که شکاف برداشته یا در آن فروچاله اتفاق افتاده، ثمره برداشت بی حاصلی است که در ۱۰ تا ۲۰ سال گذشته به دشت‌ها تحمیل کردیم و هیچ نتیجه اقتصادی جدی نیز در کشور شکل نداده است.
۹۰ درصد ظرفیت آبی کشور در کشاورزی مصرف می‌شود، اما تنها ۱۷ درصد اشتغال کشور را تأمین می‌کند. از سوی دیگر، تنها دو درصد آب در بخش صنعت مصرف می‌شود در حالی که ۵۰ درصد اشتغال کشور در بخش صنعت اتفاق می‌افتد.
این نگران کننده است و نیاز به تغییر رویکرد دارد. باید مصرف آب در کشور به‌طور کامل بهینه‌سازی و مدیریت شود و آب اضافه ناشی از محل این صرفه‌جویی، در توسعه صنایع صنعتی و پایین‌دستی و ایجاد اشتغال صرف شود.
به اعتقاد من امروز دیگر آن روز گذشته است که ما بتوانیم به فکر احیای آبخوان‌ها و قنات هایمان باشیم، چون سفره های آب های زیرزمینی دشت های کشور را نابود کرده ایم و فرونشست زمین خلل و فرجی را که آبخوان تشکیل داده، از بین برده است. پس آبخوانهای ما از دست رفته است. این نگرانی بزرگ ما بود که از سال ها قبل فریاد می زدیم.
اگر همین امروز برداشتمان را از آبخوان دشت‌های کشور کاهش ندهیم، برآورد من این است که زمان زیادی برای انتهای این آب ها نداریم و آن وقت باید دست یاری به سوی کسانی دراز کنیم که می‌توانند برای آب، امنیت ملی ما را خدشه‌دار کنند. به یاد داشته باشیم منابع آب، استراتژیک ترین منبع هر کشور است.
ما نمی‌دانیم چقدر آب زیرزمینی داریم و برای همین نمی‌توانیم آن را مدیریت کنیم. آب سطحی ما کاملاً وابسته به تغییرات اقلیمی است. یک سال ممکن است ببارد و یک سال نبارد، اما آب قابل مدیریت ما آب زیرزمینی ماست که من به قطعیت می‌گویم نمی‌دانیم چقدر آب زیرزمینی داریم و این نگرانی ماست.
رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور گفت: جنوب تهران به شدت با پدیده فرونشست روبه‌روست. در واقع در این شهر سالی ۳۵ سانتیمتر فرونشست داریم.
به گزارش ایسنا – علیرضا شهیدی شامگاه دیروز در مراسم افتتاحیه نخستین پارک موزه علوم زمین کشور در مشهد، اظهار کرد: این پارک موزه با تلاش ۱۰ ساله افتتاح شده و همواره برای ساخت آن معضلات و مشکلاتی وجود داشت.
وی گفت: خوشبختانه با توجه با هدف والایی که دست اندرکاران ساخت این پروژه داشتند با وجود تمامی سختی ها توانستند بحث های مالی و اجرایی را به پایان برسانند. این پارک موزه در خاورمیانه بی نظیر است و گنجینه بسیار گران بهایی برای زمین شناسان محسوب می‌شود. در واقع چنین پارک موزه هایی می‌توانند اندکی از ویژگی های زمین‌شناسی ایران را به نمایش بگذارند.
وی افزود: سازمان زمین‌شناسی دارای دو معاونت گوناگون است که یکی از آنها معاونت زمین‌شناسی بوده و دارای ۱۱۰ پروژه اکتشافی در حوزه های گوناگون مخاطرات، زمین شناسی زیست محیطی و … است. وظیفه سازمان از ابتدای کار، تولید اطلاعات پایه در قالب زمین شناسی بوده است. خوشبختانه در حال حاضر نقشه های زمین شناسی با پوشش ۵۰ هزار به پایان رسیده و حدود ۱۰سال است که جزو معدود کشورهای جهان قرار گرفته‌ایم که تهیه نقشه با مقیاس ۲۵ هزار را آغاز کرده‌ایم. این نقشه ها در ۶ لایه تهیه می‌شوند که شامل زمین شناسی اقتصادی، زیست محیطی، مخاطرات، آب زمین شناسی و زمین شناسی مهندسی می‌شود.
شهیدی تشریح کرد: سازمان زمین شناسی دو وظیفه حاکمیتی بسیار مهم دارد؛ یکی بحث تولید ثروت از طریق اکتشاف مواد معدنی و دیگری بحث صیانت از ثروت کشور که به واسطه مخاطرات زمین شناسی از کشور محافظت می‌کنیم. حدود ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور مربوط به حوزه اکتشافات مواد معدنی است. اگر از این میزان صیانت کنیم و مخاطرات زمین شناختی کشور را به دقت رصد کنیم، میتوان از هزینه ای که بابت این مخاطرات به کشور تحمیل می‌شود جلوگیری کرد.
شهیدی با بیان اینکه «متاسفانه حدود ۳۰۰ دشت کشور، تحت تاثیر فرونشست قرار دارند» گفت: فرونشست کشور از عددهای گوناگونی تشکیل شده است. در اتحادیه اروپا، چهار میلیمتر فرونشست را مخاطره و بحران به حساب می‌آورند، در حالی که در برخی از دشت های ایران این فرونشست تا ۳۵ سانتیمتر میرسد. باید توجه داشت فرونشست ها بحثی بسیار جدی است و از آن به‌عنوان زلزله خاموش یاد می‌شود. برای نمونه جنوب شهر تهران به شدت با این پدیده روبه‌روست و این شهر سالی ۳۵ سانتیمتر فرونشست دارد.
رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور ادامه داد: پدیده دیگری که کشور را تحت تأثیر خود قرار میدهد، پدیده گرد و غبار است. وظیفه ما تعیین منبع گرد و غبار در کشور است. در گذشته گفته می‌شد که گرد و غبارها منشأ خارجی دارد، اما با پایش کشور به این نتیجه رسیدیم که مناطقی با وسعت ۳۵ هزار کیلومتر مربع وجود دارد که می‌توانند منشأ گرد و غبار در کشور باشند. ما در سال جاری در خوزستان کار کردیم و از سال آینده در سیستان و بلوچستان فعالیت خواهیم کرد.
شهیدی تشریح کرد: معاونت اکتشاف، معاونت دیگر سازمان زمین شناسی است. این معاونت دارای ۶۵ پروژه است که در بحث های گوناگون فعالیت می‌کند. در سال جاری قرارداد حفاری ۱۷ هزار متری اکتشاف داریم که در بخش های گوناگون کشور در حال انجام است. همچنین حدود ۲۵۰۰ کیلومتر آزادسازی پهنه های اکتشافی را در سال جاری داشتیم.
تصویری از فرونشست زمین در استان سمنان؛ این استان اقلیم نیمه بیابانی دارد و بدلیل برداشت بی رویه آب از منابع زیرزمینی دچار فرونشست زمین شده است. سازمان نقشه برداری کشور متولی اعلام نرخ فرونشست زمین است که با استفاده از داده های ثقل سنجی، داده های GPS و ترازیابی دقیق و تصاویر ماهواره ای میزان فرونشست را تعیین می‌کند. (خبرآنلاین)
سابقه فرونشست زمین در ایران به بیش از ۴۰ سال می رسد. فرونشست در اکثر دشت ها و آبخوان های ایران رخ داده و گزارش شده است. هر دشتی که افت سطح آب زیرزمینی دارد (همه دشت های ایران) مسلما فرونشست زمین نیز در آنجا در حال رخداد است.
نرخ فرونشست در بسیاری از مناطق مستعد در حال گسترش است. فرونشست در ایران به دلیل برداشت بی رویه آب های زیرزمینی بوده و نتیجه آن کمبود آب و تبدیل بسیاری از دشت ها به کانون های گرد و غبار است. برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی کشور موجب گردیده که میزان افت سالیانه سطح آب سفره های زیرزمینی در اغلب دشت های کشور به حد بحرانی برسد.
از ۶۰۹ دشت کشور، تا سال ۱۳۹۴ تعداد ۳۰۹ دشت از نظر توسعه برداشت آب زیرزمینی ممنوعه اعلام شده است، ۳۰۰ دشت دیگر کشور نیز یا فاقد منابع آب زیرزمینی شیرین قابل توجه و یا دارای آبهای شور و فاقد کیفیت مناسب است. به عنوان مثال میزان فرونشست در دشت رفسنجان، زرند، مشهد و قزوین به میزان ۳۰ ، ۲۵ ، ۲۵ و ۲۴ سانتیمتر بر سال است.
نرخ فرونشست زمین در محدوده دشت تهران – شهریار حدود ۱۷ سانتیمتر بر سال بوده که برداشت های جدید این میزان را در سال های ۱۳۸۸ و ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ به ترتیب حدود ۲۴ و ۳۶ سانتیمتر بر سال نشان میدهد. منطقه جنوب و جنوب غربی تهران یکی از مناطق بسیار مهم است که فرونشست در آن گزارش شده است.
نقشه های نشان داده شده در شکل های زیر توسط سازمان های نقشه برداری و زمین شناسی تهیه گردیده است. باید ذکر نمود که در حال حاضر مقدار و گستردگی فرونشست زمین در پهنه ایران بیشتر و گسترده تر شده است.
اثرات فرونشست بسیار گسترده، متنوع و در عین حال پرهزینه است و تقریبا همه المان ها را تحت
تاثیر قرار می دهد که عبارتند از:
بر مبنای مطالعات صورت گرفته دشت های جنوب غربی و جنوبی تهران متحمل فرونشست قابل ملاحظه ای بویژه در سال های اخیر شده و می شوند. بیشینه فرونشست در دشت شهریار، جنوب غرب تهران و دشت ورامین نیز گزارش شده است. در شکل زمین مبنا شده ۲ فرونشست با رنگ قرمز بر روی نقشه موقعیت ناحیه انداخته شده و نشان داده شده است. در نمایی نزدیکتر همین موقعیت برای جنوب غرب و جنوب تهران نشان داده شده است.
بر اساس همین مطالعات (سازمان زمین شناسی) محدوده در برگیرنده فرونشست که موقعیت شهری تهران و برخی از مراکز جمعیتی اطراف آن در جنوب و جنوب غربی (نظیر اسلام شهر) را مورد تهدید قرار داده تفکیک و نشان داده شده است. مراکز جمعیتی نظیر کهریزک، شورآباد، سلطان آباد و اسلام شهر از مراکز جمعیتی عمده در زون فرونشست جنوب و جنوب غرب تهران می باشند.
بر اساس آمار رسمی تا سال ۱۳۹۱ حدود ۵۰ هزار حلقه چاه در استان تهران وجود دارد که از فیروزکوه در غرب استان تا اخترآباد در شرق و از چرمشهر تا فشم توزیع شده اند. در شکل بالا توزیع چاه های موجود نشان داده شده است که در برخی مناطق تراکم آنها بسیار زیاد است.
علاوه براین تعداد از چاه های موجود، چاه های غیر مجازی نیز وجود دارند که بدون پروانه حفر شده اند. تعداد دقیق آنها معلوم نمی باشد ولی با درصد عمده ای از چاه های مجاز را برابری می کند که بدلیل عدم وجود کنترل بدون رعایت دبی مجاز و کارشناسی شده، اقدام به استخراج آب زیرزمینی می کنند که بدلیل سرعت پمپ در برخی موارد موجب ماسه دهی چاه ها و تشکیل حفرات ریز و درشت در آبرفت می گردند که مهاجرت این حفرات به سطح زمین موجبات تشکیل فروچال را فراهم می سازد.
در بخش شمال غربى سطح ایستابى روند کاهشى دارد و به طور متوسط حدود ۲۰ متر افت نشان مى دهد. بیشینه افت در حوالى یافت آباد به میزان حدود ۴۲ متر مشاهده مى شود. به دلیل ویژگى آبرفت هاى ریز دانه، تغییرى هر چند ناچیز در میزان تغذیه یا تخلیه سفره، تفاوتى محسوس در ارتفاع سطح آب زیرزمینى ایجاد مى کند.
براساس مطالعات انجام یافته اثبات شده است که چاه های منطقه دارای ماسه دهی می باشند. مذاکرات انجام یافته با کارشناسان مرتبط تامین آب منطقه، نشان میدهد که منابع آب منطقه هر از چندی نیازمند شستشو می شوند که مبین ماسه دهی چاه های آب در منطقه می باشد. ماسه دهی چاه ها موجب ایجاد فضاهای خالی در بین لای های آبدار زمین شده که با افت سطح آب، فضاهای خالی با ریزش از سقف به سطح زمین مهاجرت می کنند و موجب ایجاد فروریزش های ناگهانی و خسارت بار می گردند.
تعداد قنات های شهر تهران و حومه به بیش از ۱۳۰۰ رشته قنات حدس زده می شود که دارای عمق بین از ۲ متر تا ۱۳۰ متر می باشند. طول رشته قنات ها متغیر و گاه تا به بیش از ۲۰ کیلومتر نیز می رسد. در شهر تهران تعداد میله های مشخص شده تا کنون حدود ۵۱۰۰۰ عدد بوده که مسلما اعداد به بیش از اینها بالغ می گردد.
طول کلی رشته قنوات اصلی شناسائی شده ۶۴۰ کیلومتر و طول کلی رشته قنوات احتمالی ۵۷۰ کیلومتر حدس زده می شود. در شکل زیر نقشه قنوات شهر تهران که توسط سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران تهیه شده نشان داده می شود.
اهمیت قنوات شهر تهران در فروریزش هایی است که در اثر دستکاری مسیر آنها توسط احداث مترو، ساختمان های با گودبرداری عمیق و مواردی از این قبیل رخ می هد. در فروریزش های شهران، خیابان پیامبر، میدان قیام، خیابان مولوی، بیمارستان شهید اکبرآبادی این امر قابل مشاهده و مطالعه است.
اثر فرونشست در کشاوری مهلک ترین و زیانبارترین است. در اثر افت سطح آب و فرونشست سطح زمین، خلل و فرج لایه هایی که قبلا آبدار بودند مسدود شده و بصورت فشرده در می آیند. این امر موجب می شود که در طی سال های آتی حتی با تزریق آب و چندین برابر شدن میزان نزولات جوی، آب در لایه های آبدار نفوذ نکند و بصورت رواناب در سطح زمین جاری می شود. به این پدیده اصطلاحا “مرگ آبخوان ها” می گوئیم که پدیده جبران ناپذیری است.
در خاک های مسئله دار، فرونشست زمین با ترک خوردن خاک های سطحی همراه می شود که نمونه هایی از آن در بسیاری از دشت های کشور قابل مشاهده است (مانند دشت ورامین).
دکتر علی بیت اللهی، مدیر بخش زلزله و خطر پذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت و گو با خبرنگار ایسنا، با تاکید بر اینکه در پدیده فرونشست دو مقصر اصلی وجود دارد، اضافه کرد: وزارت نیرو و جهاد کشاورزی از جمله مقصران این امر هستند. اگر مسوولان این دو نهاد به پدیده فرونشست واقف هستند، نباید اجازه ایجاد این پدیده را می دادند و اگر نمی دانستند جای تاسف دارد.
بیت اللهی با بیان اینکه بیشترین مصارف آب در کشور مربوط به بخش کشاورزی است، ولی به چه دلیلی باید در سرزمین خشکی مانند ایران با روش های سنتی غرقابی مزارع آبیاری شود، گفت: روش غرقابی روشی است که آب در مزارع رها می‌شود و این روش آب زیادی را می‌طلبد؛ در حالی که روش‌های مدرنی ارائه شده است، ضمن آنکه حتی کشورهای اروپایی که مشکل آب ندارند مانند کشور دانمارک، آب شستشو را از آب شرب جداسازی کرده است. وی با انتقاد از عملکرد سازمان محیط زیست اظهار داشت که سازمان محیط زیست نیز در پدیده فرونشست مقصر است و باید جوابگو باشد.
بر اساس آمارها بارش سالانه ۸ استان کشور کمتر از ۲۰۰ میلیمتر بوده است و به اعتقاد محققان به دلیل تدوام خشکسالی و برداشت های بی‌رویه از سفره‌های زیر زمینی شاهد فرونشست زمین در مراکز جمعیتی چون تهران، اصفهان، مشهد و کرمان هستیم، ضمن آنکه این پدیده در مجاورت گسل های فعالی است که در چند ده سال اخیر فعالیتی نداشته اند.
ایران نیز به دلیل ادامه دار بودن خشکسالی، دخالت انسان در طبیعت و برداشت های بی‌رویه از پدیده فرونشست در امان نمانده است، به گونه‌ای که به گفته دکتر مهدی زارع، استاد زلزله شناسی مهندسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، دشت “تهران” و “کرج”، منطقه “دریاچه ارومیه” و منطقه “مشهد” در طی حدود ۲۵ سال گذشته به ترتیب حدود ۳۰، ۷۵ و ۱۰۰ کیلومتر مکعب از حجم سفره های آب زیرزمینی خود را از دست داده‌اند.
هر سه منطقه یاد شده از نواحی لرزه خیز (و متاسفانه پرجمعیت ایران) هستند، ضمن آنکه در این نواحی “نبودهای لرزه‌ای” در بازه‌های زمانی چند ده تا چند صد ساله بر روی پهنه گسل‌های فعال منطقه وجود دارد.
وی اعتقاد دارد، در شرایط کنونی، ما به جای ۴۰ درصد، حدود ۸۳ درصد از منابع آب تجدیدپذیر را مصرف می‌کنیم. اگر میزان مصرف آب تجدیدپذیر را با قبول برخی ریسک‌ها به دلیل قرار گرفتن کشور در منطقه خشک و نیمه خشک بین ۵۰ تا ۵۵ درصد بپذیریم، اکنون دست کم ۲۸ درصد بیش از میزان معقول بر منابع آبی کشور بارگذاری می‌کنند. ۵۱۷ شهر بزرگ و کوچک کشور با بحران کمبود آب شرب مواجهند که دلایل آن کاهش نزولات جوی و برداشت بیش از حد منابع آب سطحی و زیرزمینی است.
دیدگاه‌ها و مطالعات دکتر زارع با ارسالی یادداشتی به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در خصوص فرونشست زمین و وجود گسل‌های فعال به این شرح بیان شد:
ارزیابی میانگین بارش در سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۸۲ نشان می دهد میانگین بارش در ایران در طی این مدت حدود نیم میلی میتر در سال کاهش یافته است. بر اساس گزارش سازمان هواشناسی کشور و بر اساس سنجش میزان بارش سالانه بین سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۹۰، فقط در سه استان “گیلان”، “چهار محال و بختیاری” و “مازندران” بارندگی سالیانه بالاتر از ۷۵۰ میلی متر در سال بوده است.
در عوض در ۸ استان “یزد،” “سمنان”، “قم”، “اصفهان”، “خراسان جنوبی”، “هرمزگان”، “کرمان” و “سیستان و بلوچستان” بارش سالیانه کمتر از ۲۰۰ میلیمتر در سال بوده و استان یزد با ۶۰ میلی متر در سال کمترین بارش سالیانه را تجربه کرده است.
نگاهی به آمار متوسط بارش در ایران نشان می دهد اگرچه بارندگی متوسط سالیانه در این مدت ۶۰ ساله تغییر قابل ملاحظه‌ای در ایران نکرده، ولی میانگین بارش به هر حال کم شده است. در عوض ارزیابی میانگین متوسط دمای روزانه در سال‌های بین ۱۳۳۰ تا ۱۳۹۰ نشان میدهد که حدود ۲.۵ تا ۳ درجه افزایش دما در این مدت برای بیشتر ایستگاه های هواشناسی ایران مشاهده می‌شود.
از جمله نمادهایی که نشان دهنده دخالت انسان در تغییرات اقلیمی است را میتوان به مواردی چون “استفاده نامتعادل از منابع آب”، “آمایش غلط سرزمین ایران در سال‌های بعد از جنگ تحمیلی” و “مساله خشکسالی” که تمرکز نامتناسب در مراکز استان‌ها و در کلانشهرها را موجب شده است، اشاره کرد. این موضوع را میتوان به ویژه در تهران و کرج مشاهده کرد.
حفر چاه های مجاز (به تعدادی که بر هم زننده تعادل اکولوژیک مناطق مختلف کشور بوده است) و حفر عمیق غیر مجاز که معمولا تعدادشان فراتر از (گاه چند برابر) تعداد چاه‌های مجاز است، الگوی نامتناسب کشت در بسیار از نواحی که با کمبود آب مواجه هستند، انتقال های آب از حوزه هایی که منابع آب در آنها موجود بوده به اجبار به کلانشهرها (در تعریفی که در ایران به کار می‌رود: شهرهای با جمعیت بیش از یک میلیون نفر) مانند تهران، تبریز و کرمان و احداث جاده‌های مطالعه نشده در مناطق ویژه از نظر زیست محیط مانند “جنگل ابر” و “دریاچه ارومیه”، نمونه‌هایی از این توسعه ناپایدار و در جهت تغییرات اقلیمی در ایران هستند.
انتقال آب بین حوزه‌ای علی‌الاصول کاری اشتباه از نظر تعادل و پایداری اقلیمی است و نمونه آخر آن انتقال آب از حوزه دریای مازندران به استان سمنان است که متاسفانه در دستور کار قرار گرفته است.
از بین رفتن منابع آب های زیر زمینی طی حدود ۲۵ سال اخیر، می‌تواند با تسریع در وقوع زمین‌لرزه های مهم بعدی در نواحی لرزه‌زا و در پهنه گسل‌های فعال همراه باشد. در مطالعات مشابهی در نواحی که وضعیتی مشابه از نظر لرزه خیزی و همچنین مساله خشکسالی با فلات ایران دارند میتوان به ایالت کالیفرنیای آمریکا اشاره کرد.
مطالعات اخیر نشان می دهد که در طی ۱۵۰ سال اخیر حدود ۱۶۰ کیلومتر مکعب آب از دره مرکزی کالیفرنیا با حفر چاه برداشت شده است. حدود ۳۰ درصد از این میزان به حدود ۱۰ سال اخیر مربوط بوده است.
مطالعات زمین شناسان نشان میدهد که الزاما بودن یا نبودن آب های زیر زمینی به لرزه خیز شدن یا بی لرزه شدن گسل‌ها (به‌ویژه پهنه گسل “سان آندریاس”) و همچنین شکل گیری گسل‌ها ربط مستقیمی ندارد، ولی مساله آن است که همین مطالعات نشان می دهد تخلیه سفره های آب زیرزمینی می تواند به تسریع در رخداد یک زلزله مهم بعدی بینجامد. در واقع این بار برداری از لایه های آبدار سطحی می‌تواند به تغییر در ریتم رخداد زلزله های اصلی منجر شود.
در ایران ارزیابی های انجام شده در دشت “تهران” و “کرج”، منطقه “دریاچه ارومیه” و منطقه “مشهد” نشان می دهد که در این نواحی در طی حدود ۲۵ سال گذشته به ترتیب حدود ۳۰، ۷۵ و ۱۰۰ کیلومتر مکعب از حجم سفره های آب زیرزمینی نابود شده است. هر سه منطقه یاد شده از نواحی لرزه خیز (و متاسفانه پرجمعیت ایران) هستند، ضمن آنکه در این نواحی “نبودهای لرزه‌ای” در بازه‌های زمانی چند ده تا چند صد ساله بر روی پهنه گسل‌های فعال منطقه وجود دارد.
در پایان سال ۹۶، ۲۴ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از جمعیت ایران در ۱۰ شهر اول پر جمعیت کشور زندگی می‌کردند. از نظر تعداد جمعیت مراکز استان ها در انتهای سال ۱۳۹۶ تعداد ۳۳.۵ میلیون نفر برای ۳۱ مرکز استان در ایران برآورد می‌شود.
بنابراین حدود ۴۱ درصد جمعیت ۸۲ میلیونی ایران در ابتدای سال ۹۷ در این ۳۱ مرکز استان ساکن هستند. بر اساس سرشماری ۱۳۹۵، ۹۴ درصد جمعیت استان تهران در شهرها مستقر هستند. در ابتدای سال ۹۷، حدود ۱۷ میلیون نفر در استان های تهران و البرز زندگی می‌کردند که حدود ۱۳ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از این جمعیت در طی روز در تهران هستند. علاوه بر آن حدود ۳۷ درصد از جمعیت استان های تهران و البرز در درون یا نزدیکی پهنه گسل فعال ساکن هستند و در خوش بینانه ترین حالت حدود ۲۵ درصد از جمعیت این دو استان در بافت فرسوده زندگی می کنند.
از تبعات پدیده تغییر اقلیم جابجایی وسیع جمعیت در ایران است. سنجش جابه‌جایی جمعیت در ایران در طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ نشان می دهد که در مجموع ۵ میلیون و ۵۳۴ هزار نفر ایرانی در این سال‌ها محل سکونت قبلی خود را ترک کرده‌اند. از این میان حدود ۷۷ درصد از روستاها به شهرها نقل مکان کرده‌اند (مرکز آمار ایران، مرداد ۹۴)، حدود ۷۹ درصد، شهرهای کوچک قبلی خود را به مقصد مراکز استان ها و شهرهای بزرگتر و ۲۱ درصد روستاها را ترک کرده‌اند.
در پنجمین نشست شبکه سازمان های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور تحت عنوان “نقش و جایگاه سازمان های غیردولتی برای مشارکت و مطالبه گری در نجات آبخوان ها” در تاریخ ۸ مهر ماه ۱۳۹۵ مطرح شد:
به عنوان راهکار دراز مدت بر مبنای تجربه سایر کشورها چاره ای جز اصلاح روش های مدیریت منابع آب وجود ندارد و تا زمان باقی است باید به سوی آن حرکت کرد. اما تا آن هنگام و بعنوان راهکار فوری و اضطراری دست کم میتوان به جلوگیری از ادامه فعالیت استفاده کنندگان غیرمجاز و چاه های حفر شده به این طریق مبادرت ورزید.
در غیراینصورت و با روند موجود ضمن از دست دادن بخش عظیمی از منابع آب برای همیشه، پدیده هایی نظیر فروچاله ها و فرونشست های ناحیه ای با ابعاد نامعلوم و با آسیب های جبران ناپذیر، باز هم بوقوع خواهد پیوست.
علاوه بر توضیحات بالا، به موارد ذیل نیز میتوان اشاره کرد:
همان طور که صاحب نظران و کارشناسان «برداشت بی رویه از سفره های آبی و متعادل نبودن میزان آب ورودی و خروجی مخازن» را علت اصلی پدیده مخرب فرونشست بیان می کنند تنها راه مهار این پدیده هم کنترل برداشت ها و نجات سفره های زیرزمینی است.
تراز منفی آبخوان های کشور که میزان آن از منفی ۶ میلیارد متر مکعب در سال هم گذر کرده به معنای آن است که سالانه دست کم ۶ میلیارد متر مکعب آب بیش از چیزی که در خاک فرو می رود برداشت می شود و این یعنی عین فاجعه.
نصرالله کمالیان، نماینده مجلس و عضو کمیته زلزله می گوید: فرونشست زمین خود یک زلزله خاموش و مخرب است که تنها راه حل جلوگیری از گسترش آن مهار برداشت آب از سفره های زیرزمینی است.
وی با اشاره به نقش موثر انسان ها در افزایش این بحران می افزاید: شواهد امر نشان می دهد که راهکارها برای مهار این بحران ناکافی است.
مهندس جمال روشن روان، رئیس سازمان زمین شناسی در خراسان رضوی هم تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی و کنترل برداشت آب را اصلی ترین راه حل به حداقل رساندن فرونشست زمین بیان می کند و به ما می گوید: خشکسالی های متوالی و برداشت بی رویه آب و حفر چاه های متعدد برای تامین آب شرب در برخی دشت ها نظیر مشهد سالانه یک متر افت سطح آب های زیرزمینی را در پی داشته است و اگر برداشت آب کنترل نشود روز به روز شرایط بحرانی تر خواهد شد.
به اعتقاد وی کمتر شدن برداشت آب و به تعادل رساندن حجم آب ورودی و تغذیه مخازن با میزان آب استحصالی تنها راه نجات کشور از عواقب فرونشست زمین است.
محمد درویش، مدرس دانشگاه نیز معتقد است: بی رویه توسعه دادن کشاورزی و تلاش نکردن برای افزایش راندمان آبیاری که همچنان ۳۰ تا ۳۵ درصد است دلیل اصلی این بحران است.
به گفته وی در سال ۲۰۰۱ اعلام شد که افت سطح آب کشور در ۳۰ سال (از ۱۹۷۱ تا ۲۰۰۱) ۱۵ متر معادل نیم متر در هر سال بوده است ولی مدیر عامل شرکت منابع آب ایران به تازگی اعلام کرده است از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۱ این وضع به مراتب بدتر شده و در ۸۰ دشت کشور میزان افت سالانه سطح آب ۲ متر و در نیمی از دشت های کشور هم به یک متر در سال رسیده است که این شرایط بسیار نگران کننده است.
این مطلب ویرایش شده است در تاریخ 2019-05-07 03:39
مشاهده دیدگاه ها
عالی بود ممنون