کارشناسان معتقدند نحوه آبخیزداری مانند سد سازی در کشور به بحران آب دامن زده است.
دشت ها یکی پس از دیگری فرو می ریزند، تالاب ها یکی پس از دیگری به بستر ریزگردها بدل می شوند، زیرا مدیریت منابع آب در کشورمان بدرستی انجام نمی شود، اگر تا پیش از این از سدسازی به عنوان متهم اصلی این مشکلات یاد می شد این روزها شیوه اشتباه آبخیزداری را نیز باید در جایگاه متهم نشاند.
در کشورمان نگاه جامعی به حوضه آبریز وجود ندارد به همین دلیل یک دستگاه با سدسازی، یک نهاد با آبخیزداری و دیگری با کشت و آبیاری نامناسب منابع آب را به هدر می دهند.
بنابراین باید پرسید آیا در چنین شرایطی می توان به سرانجام آبخیزداری دلخوش بود؟ متولیان وزارت نیرو معتقدند عملیات آبخیزداری در سرشاخه های رودخانه ها و تعریف مصارف روستایی برای بندهای ایجاد شده توسط سازمان جنگل ها باعث شده تا آب مصرف شود و به مخزن سدها نرسد، اما معاون آبخیزداری سازمان جنگل ها براین باور است تاکنون اجرای عملیات آبخیزداری بیشتر به جای تمرکز بر تغذیه آبخوان ها در دشت های بحرانی، متمرکز بر بالا دست سدها بوده است که مانع ورود رسوب به این سدها شود.
تاکنون سدهایی که روی رودخانه های کشور ساخته شده به عنوان عامل بروز بحران در منابع آب زیرزمینی ایران معرفی شده اند، زیرا کارشناسان آب معتقدند وقتی جریان پایه رودخانه متوقف شود، نفوذ آب به داخل زمین هم دچار اشکال شده و کشاورزانی که به طور مداوم آب را از زمین برداشت می کنند، به بیلان منفی دشت ها دامن می زنند.
به گفته ناصر حیدری پوری، معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، از مجموع ۱۶۴ میلیون هکتار وسعت اراضی کشور، برای ۴۴ میلیون هکتار، مطالعه آبخیزداری انجام شده است و مطالعات در ۲۶ میلیون هکتار از اراضی ملی در فاز تفضیلی است.
تا این لحظه بالغ بر ۱۱ میلیون هکتار از سطح ۲۶ میلیون هکتار دارای مطالعات تفضیلی، تحت پوشش عملیات اجرایی قرار گرفته است. با این حال دشت های کشور یکی پس از دیگری وضعیت بحرانی پیدا می کنند و اگر بپذیریم یکی از وظایف آبخیزداری نفوذ دادن آب به داخل زمین برای خروج کشور از شرایط بحرانی است، باید پرسید تاکنون آبخیزداری چه تاثیری بر کاهش شرایط بحرانی در دشت های ایران داشته است؟
معاون آبخیزداری سازمان جنگل ها در این باره گفت: تلاش می کنیم نگاه جدیدتری در حوضه های آبریز و سطح ملی و استانی داشته باشیم. در گذشته براساس تفاهم نامه با وزارت نیرو در بالادست سدهای موجود عملیات آبخیزداری انجام می شد و الزام داشتیم اعتبارات را در آن بخش هزینه کنیم؛ اما در شرایط کنونی چنین الزامی نداریم.
با توجه به اعتبارات تخصیص یافته به آبخیزداری سوال اینجاست آیا با اختصاص این اعتبار تعادلی بین اعتبارات سدسازی با آبخیزداری برقرار خواهد شد یا این که با مدیریت نامناسب این اعتبارات به جای این که خطر بحران آب را کاهش دهد به آن دامن می زند؟
معاون آبخیزداری سازمان جنگل ها در این باره بیان کرد: بر اساس اعلام وزارت نیرو ۳۷۰ دشت ممنوعه و ۸۷ دشت بحرانی داریم. نیاز داریم برای تقویت سفره های آب زیرزمینی دشت ها برنامه های مشخص عملیاتی داشته باشیم تا با توجه به اهداف چند منظوره آبخیزداری و آبخوان داری، بخشی از مشکلات بهره برداران دشت را بهبود ببخشیم.
او ادامه داد: سال گذشت هزار سیل در ایران به ثبت رسیده است. ۹۰ درصد ایران در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده است، بنابراین باید برای قطره قطره آب کشور برنامه درستی داشته باشیم. با توجه به رضایتمندی و اقبال مردم مناطق روستایی، آبخیزداری راهکار جدی مقابله با خشکسالی است اما ارقام اختصاص یافته به عملیات آبخیزداری، بسیار کمتر از نیازهای ماست. او ادامه داد: برای اجرای عملیات آبخیزداری به ازای هر هکتار یک میلیون تومان نیاز داریم تا در یک برنامه میان مدت، اجرای عملیات آبخیزداری را به پایان برسانیم.
در حالی معاون آبخیزداری سازمان جنگل ها از نیاز به اعتبارات بیشتر سخن به میان می آورد که کارشناسان نسبت به نحوه مدیریت حوضه های آبریز کشور هشدار می دهند و تاکید می کنند بی توجهی به سهم محیط زیست از بارش ها و آب های سطحی سبب شده آبخیزداری نیز مانند سدسازی به خشک شدن تالاب، فرونشست دشت و ایجاد کانون گرد و غبار کمک کند.
سعید مرید، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز در نقد نحوه آبخیزداری در کشور به جام جم می گوید: مساله اصلی این است که ما در کشور حوضه آبریز را به شکل یکپارچه نمی بینیم و مدیریت هر بخش را یک نهاد انجام می دهد. یعنی سدسازی، آبخیزداری و … از سوی دستگاه های مختلف انجام می شود.
آن طور که او می گوید این نهادها به تاثیر فعالیت شان روی دیگر بخش توجه نمی کنند به همین دلیل با جمع آوری آب ها در بالا دست یک منطقه و انجام عملیات آبخیزداری برخی تالاب ها خشک شده اند، چون قبل از اجرای طرح آبخیزداری حقابه تالاب و محیط زیست در نظر گرفته نشده است. مرید تاکید می کند: این نحوه عملکرد نشان می دهد حسابداری آب در کشورمان بدرستی انجام نمی شود به همین دلیل طرح هایی که باید به حفظ اکوسیستم کمک کند، اثری منفی در پی دارد. برای نمونه اکنون با مساله شور شدن خاک روبرو هستیم.