اثرات منفی مالچ پاشی در ماسه زار های خوزستان
اخیرا ویدئویی در فضای مجازی منتشر شده است که نشان میدهد به علت مالچ پاشی هایی که در خوزستان صورت گرفته است، نوعی شبه سله بر روی سطح شن‌زار و ماسه‌زار های منطقه تشکیل شده که مانع هر گونه نفوذ آب و در کنار آن، رشد هر گونه گیاه می شود:
این در حالی است که احمد مطیعی، مدیرکل منابع طبیعی خوزستان، در نشستی که در تاریخ ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۶ در خبرگزاری مهر بازتاب پیدا کرد بر این موضوع تاکید داشت که “مالچ پاشی در خوزستان به هیچ وجه انجام نمی شود”!
ارزیابی کارایی مالچ نفتی در کنترل فرسایش بادی و تثبیت شن های روان
حضور ایران در منطقه ی خشک باعث شده تا نه تنها مصائب ناشی از فرسایش بادی در داخل کشور مشکل ساز باشد، بلکه حرکت ماسه های روان از کشورهای همجوار نیز گاهی موجبات اخلال و بی‌نظمی در سیستم آب و هوایی کشور شده و موجبات بروز مشکلاتی گردد. نمونه ی بارز این مشکلات، در تابستان سال ۸۸ مشهود بوده و گاهی شدت گرد و غبار حتی در پایتخت از حد مجاز فراتر رفته و باعث تعطیلی کشور و صدمه به سایر تاسیسات صنعتی گردید. به همین دلیل لزوم توجه و کنترل مناطق بیابانی بر کسی پوشیده نیست.
فرسایش بادی
یکی از مهمترین فرآیندهای طبیعی در مناطق خشک و نیمه‌خشک و فراخشک، فرسایش بادی است. این فرایند در شرایطی رخ میدهد که علاوه بر وجود خاکِ حساس، باد دارای حاکمیت و سرعت قابل توجه باشد. انتقال ذرات خاک به صورت‌های مختلف معلّق، جهشی و خزشی انجام می‌گیرد و باعث خسارت های جدی به محیط زیست میشود.
تاثیر مالچ پاشی بر خاک
مالچ های آلی منشا کربنی دارند. این نوع مالچ ها کیفیت خاک را با افزودن مواد معدنی و مورد نیاز گیاهان افزایش می‌دهند. همچنین مالچ ها با ایجاد حفره هایی در خاک باعث افزایش رشد گیاهان میشوند.
زمانی که خاک حفره های زیادی داشته باشد، آب به راحتی وارد آن شده و به آسانی داخل خاک گردش خواهد کرد. با وجود حفره های زیاد در خاک، آب بیشتری توسط آن جذب شده و حفظ میشود. مالچ پاشی در مناطق بیابانی میتواند کیفیت خاک را افزایش داده و از فرسایش آن جلوگیری کند. تثبیت دما نیز یکی از اثرات مهم مالچ میباشد. اگر مالچ پاشی قبل از یخ زدن دانه ی گیاهان در زمستان انجام شود، یخ زدن دانه ها به تعویق افتاده و ریشه ها فرصت بیشتری برای رشد دارند.
قابلیت تثبیت دمای مالچ به نوع مالچ، عمق مالچ پاشی، مدت گذشته از زمان مالچ پاشی، خصوصیات انعکاس نور و جذب دما وابسته است. مالچ پاشی تا عمق ۵ سانتیمتر تاثیر زیادی در حفظ رطوبت نیز دارد.
به دلیل غلظت زیادی که دارند از خاصیت چسبندگی خوبی برخوردار بوده و لذا پس از پاشیدن آنها روی تپه های شنی روان یا ریگ‌زارها یک سطح چسبنده یا فیلم نازکی روی خاک بر جای گذاشته که این فیلم باعث متوقف شدن این تپه ها و همچنین نگهداری رطوبت و حتی بذر‌های گیاهان محلی و بومی منطقه می‌گردد.
مزایای مالچ پاشی
- مالچ پاشی نفتی موجب میشود ذرات خاک از هم جدا نشود و نیز اجازه نمی‌دهد، تبخیر رطوبت در خاک انجام گیرد، یعنی با استفاده از این روش قطرات باران جذب حداکثری خاک شده و تبخیر نمیشود، بنابراین ذرات خاک توسط باد از هم جدا نمیشوند.
- مالچ پاشی بر روی شن های روان باعث میشود که خاک غنی شود و جهت کاشت گیاهان آماده شود. ریشه گیاهانی که در این محیط ها کاشته میشود، رشد طولی و عرضی پیدا میکند.
- مالچ باعث کنترل دمای خاک میشود. به این صورت که در تابستان خاک را خنک نگه میدارد و در زمستان خاک را گرم نگه میدارد که این کار باعث جلوگیری از فرسایش خاک و افزایش مناطق بیابانی میشود.
- نیتروژن موجود در مالچ نقش مهمی را ایفا میکند. نیتروژن موجود در خاک کم است لذا نیتروژن موجود در مالچ میتواند این نیاز گیاهان را برطرف ساخته و باعث رشد بهتر و بیشتر آن شود.
- مالچ پاشی باعث میشود که خاک به راحتی منتقل نشود.
- در اثر گذشت زمان، مالچ تجزیه شده و مواد مغذی را به خاک اضافه میکند
- دلیل استفاده از مالچ نفتی این است که تاثیر سریع و آنی دارد و قابلیت استفاده از آن در زمان کوتاه و در سطح وسیع فراهم است و مهمتر از همه اینکه منبع تامین این ماده در داخل کشور موجود میباشد و نیاز به منابع ارزی ندارد. این نوع مالچ پاشی در استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خوزستان، کرمان، خراسان رضوی و اصفهان انجام شده است.
یادداشت دکتر ثنایی نژاد در خصوص مالچ پاشی
یادداشت دکتر سیدحسین ثنائی نژاد، عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص عملیات مالچ پاشی جهت جلوگیری از ریزگردهای خوزستان:
در اخبار اعلام شد قرار است برای جلوگیری از ریزگردهای خوزستان عملیات مالچ پاشی انجام شود. به دلایل زیر نباید این مالچ پاشی انجام شود:
- هنوز منبع تولید این ریزگردها دقیقا مشخص نیست و به احتمال قوی منشا آن در خارج از مرزهای ایران یعنی عراق و عربستان است. بنابراین مالچ پاشی بیابان های خوزستان بعید است به توقف ریزگردها بیانجامد.
- با فرض اینکه منشا تولید ریزگردها بیابان های خوزستان باشد پاشیدن مالچ وقتی موثر است که تمام این منطقه مالچ پاشی شود. زیان زیست محیطی ناشی از آلودگی کل این منطقه به مالچ های پتروشیمیایی و نفتی اگر بیشتر از زیان ریزگردها نباشد کمتر نیست.
- مالچ پاشی به عنوان یک راهکار کوتاه مدت برای بیابان زایی و تثبیت موقتی شن های روان قابل استفاده است. این کار در یک نوار محدود حاشیه بیابان به صورت اورژانسی انجام می شود تا فرصت تثبیت بیولوژیکی فراهم شود و مطلقا به عنوان راه حل تثبیت پایدار به حساب نمی آید.
- مالچ ها پس از مدتی تخریب شده و ضمن اینکه اثر تثبیتی آنها از بین می رود پخش شدنشان در مناطق مجاور می تواند مشکلات زیست محیطی بسیاری را ایجاد کند.