با توجه به اهمیت تالاب ها در حیات انسان ها و با توجه به خشکیدگی فراگیر آنها در سال های اخیر احساس می شود تا قوانین و مقررات مدون در نظام حقوقی کشور را شناسایی و ارزیابی نمود. این نوشتار با پیروی از اهداف کنوانسیون رامسر مبنی بر حفاظت از تالاب ها و استفاده معقول جوامع محلی اطراف آن در صدد بررسی قوانین و مقررات پراکنده موجود اما مرتبط در خصوص حفاظت و استفاده معقول جوامع محلی پیرامون آن از تالاب ها به قوانین و مقررات گوناگون مرتبط به تالاب ها و کاستی و نواقص موجود پرداخته است.
مقدمه
تالاب ها از مهمترین اکوسیستم های زمین هستند و حفاظت از آنها امکان بهره برداری معقول از آنها را فراهم می آورد. در طول یک قرن گذشته بیش از نیمی از تالاب ها در سراسر جهان از میان رفته اند. در حالیکه وجود تالاب ها نقش عمده در غنای چرخه زیستی موجودات زنده پیرامون خود و معاش جوامع محلی نظیر کشاورزی، ماهی گیری، تامین هیزم و سوخت، گردشگری، تامین منابع زیرزمینی و جذب جمعیت داشته است.
با توجه به اهمیت فوق العاده تالاب ها در تنوع زیستی و نقش موثری که در زندگی جوامع پیرامون خود دارند، بررسی ساختارهای پیش بینی شده برای حفاظت از آنها اهمیت پیدا می کند. در ایران تالاب هایی وجود دارند که دچار نارسایی مدیریتی در خصوص حفاظت و بهره برداری معقول از تالاب ها شده اند. بررسی قوانین و مقررات مرتبط با حفاظت و بهره برداری از تالاب ها حائز اهمیت است؛ بنابراین اینک باید دید در جوانب گوناگون چه قوانین و مقرراتی در حقوق داخلی ایران شده است که مرتبط به ابعاد گوناگون حفاظت و بهره برداری از تالاب ها است؟
حفاظت و بهره برداری از تالاب ها در قانون اساسی
اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در مورد حفاظت از محیط زیست می باشد که اصلی بنیادین در خصوص حفاظت از محیط زیست می باشد که اصلی بنیادین در خصوص حفاظت از محیط زیست که شامل تالاب ها نیز می شود، بیان نموده است.
شیوه نگارش و محتوای این اصل بیانگر یکی از پیشرفته ترین اصول مربوط به محیط زیست در قانون اساسی است. در این اصل حفظ محیط زیست به مثابه یک “وظیفه عمومی” توسط “نسل ها” مورد تاکید قرار گرفته است. نکته مترقی این اصل توجه به حقوق نسل ها و درون نسلی با یکدیگر است؛ زیرا حفاظت از محیط زیست تنها به نسل فعلی مرتبط نبوده و کلیه نسل ها را در بردارد.
بیشتر بخوانید:آبخیزداری چیست؟قوانین و مقررات ناظر بر آلودگی
با توجه به اینکه آلودگی های گوناگونی تالاب ها را به خطر کشانده است، لذا پیشگیری و کنترل این آلودگی ها باید عنصر اصلی نظام حقوقی حفاظت و بهره برداری از آنها باید باشد. در حقوق ایران قوانین و مقررات کلی برای مقابله با انواع آلودگی ها که با مناطق تالابی مرتبط بشود، تصویب شده است.
حفاظت از آب در برابر آلودگی
دستگاه های اجرایی حامی کیفیت منابع آبی بر اساس قانون عبارتند از سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز بر اساس ماده ۳ و تبصره ۴ آیین نامه جلوگیری از آولدگی آب موظف به اقدامات موثر برای حفاظت کیفی از منابع آب است.
مقابله با آلودگی صنعتی و معدنی
با توجه به آلودی های حاصل از فعالیت های صنعتی و معدنی، مانند آلودگی هوا، فاضلاب و معدن میتوان اشاره داشت به ماده ۶ قانون “ضوابط و معیارهای استقرار واحدها و فعالیت های صنعتی و تولیدی” مصوب سال ۱۳۹۰ مجلس شورای اسلامی که استقرار واحدهای آب‌بر و فاضلاب‌زا در حوالی دشت ها و آبخوان های بحرانی کشور را تنها در صورتیکه این واحدها خارج از محوطه نواحی و شهرک های صنعتی باشند، منوط به به اجازه سازمان حفاظت محیط زیست دانسته است.
با توجه به اهمیتی که تالاب ها دارند و مجاورت برخی از شهرک های صنعتی در نزدیکی آنها بهتر است در این ماده بازنگری شده و دامنه اختیارات و نظارت سازمان محیط زیست افزایش داده شود.
بیشتر بخوانید:زیر پوست زیبای گیلان چه خبر است؟مقابله با آلودگی کشاورزی
در ماده ۹ و ۱۰ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست هر گونه عنصری که منجر به تخریب محیط زیست شود، مانند سموم ممنوع اعلام شده است. طبق ماده ۹ آیین نامه “بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیل ها، مرداب ها، برکه های طبیعی و شبکه های آبرسانی، آبیاری و زهکشی” در صورت تصرف و بهره برداری در محدوده برکه ها، رودخانه ها و انهار توسط اشخص، آنگاه وزارت نیرو برای تعیین حریم آنها اقدام خواهد کرد.
این در حالی است که به ضابطه و معیاری برای این امر اشاره نداشته و تعیین حریم رودخانه ها و برکه ها پس از تصرف آنها توسط اشخاص حکم نوشدارو پس از مرگ سهراب را خواهد داشت. نواقص موجود در این آیین نامه موجبات سهل انگاری در بخش های متعدد به ویژه کشاورزی می گردد.
برای مطالعه تفصیلی هر یک از موارد بالا و موارد دیگر میتوانید فایل ذیل را دریافت کنید:
دریافت فایل PDF مربوط به قوانین و مقررات مرتبط با حفاظت و بهره برداری از تالاب ها