در مورد طرحهای انتقال بینحوضه ای خصوصاً انتقال آب از دریای کاسپین (خزر) به کویر و فلات مرکزی ایران و استان سمنان اخیراً صحبت هایی در محافل مختلف توسط آقای رئیسجمهور و رئیس سازمان محیط زیست کشور مطرح شد و آنها این انتقال را با لحاظ یکسری شرایط، بلامانع دانستند.
طرح های توجیهی این طرح ها برای شرب و صنعت در نظر گرفته شده است. بیان نکاتی برای روشن شدن ابعاد این مساله ضروری است. باید دید چرا اساساً طرح انتقال آب از دریا به کویر مطرح شده است.
خاستگاه بحث انتقال آب بین حوضه ای
خاستگاه این بحثها چیست؟ واضح است؛ به خاطر کم آبی که در فلات مرکزی ایران وجود داشته این بحث ها همیشه مطرح بوده است. موافقان معتقدند کویر مرکزی ایران تشنه آب است. به دلیل بارش کم در این مناطق، منابع آب در دسترس با کاهش شدیدی مواجه است و در تامین آب برای نیازهای این مناطق مشکلاتی وجود داد.
بنابراین وجود این مشکلات سبب شده، بحث انتقال آب و یکسری راهکارها برای تامین آب مورد نیاز مطرح شود. یکی از فرضیه های صحیح در این شرایط این است که اگر خشکسالی و کم آبی در مناطق مرکزی ایران ادامه داشته باشد، ما شاهد مهاجرت های گسترده ای از مردم این مناطق به سمت تهران و دیگر شهرها خواهیم بود.
این مهاجرتها بیتردید ممکن است مشکلات عدیده اجتماعی را به وجود بیاورند. همین مسائل باعث میشود طرح انتقال آب بینحوضه ای به عنوان یک راهکار مطرح باشد. باید این مساله را باز کرد.
آیا انتقال آب بینحوضهای به عنوان یک راهکار برای حل تمامی مشکل میتواند مطرح باشد؟ پاسخ خیر است.
واقعیت امر این است که در حال حاضر در کشورهای توسعه یافته دنیا اجرای چنین طرحهای بزرگمقیاس و دست انداختن به طبیعت و برهم زدن مکانیسم طبیعت مردود اعلام شده است.
فواید طرح انتقال در مقایسه با خسارات آن
فوایدی که انسان میتواند از این طرحها ببرد در برابر آسیب ها و خسارتهایی که ممکن است این طرح ها برای اکوسیستم های طبیعی و انسانی به وجود بیاورند، بسیار ناچیز است.
اکنون مساله این است که در کشور ما به این تجربه ها بهایی داده نمی شود و به دلایل سیاسی و یکسری لابی هایی که صورت می گیرد اجرای چنین طرح هایی هرچند وقت یکبار مطرح می شود و حتی به اجرا هم می رسد.
اخیراً بحث آب های ژرف مطرح بوده و بعد از آن هم بحث انتقال آب از دریاها بهخصوص دریای خزر به سمنان مطرح و به صورت جدی در حال پیگیری است. توجیه این طرحها تامین آب شرب است. یعنی ما با هر هزینه ای آب را انتقال دهیم چرا که وظیفه دولت تامین آب شرب به هر وسیله ای است.
راهکارهای مدیریت مصرف آب
ما بحثی که مطرح است این است که مگر ما در کویر مرکزی و در استان سمنان چه صنعتی داریم که نیاز به انتقال آب بینحوضه ای دارد؟ میزان آب شرب مردم منطقه چقدر است؟ با یک محاسبه سرانگشتی میتوان کاملاً به یک نتیجه رسید که اگر راندمان سیستم توزیع آب شهری در شهر های همین مناطق ارتقا پیدا کند و از پِرتی آب جلوگیری شود و همین طور مصرف آب آنها در بخش کشاورزی مدیریت شود و کاهش پیدا کند، به سادگی و با هزینه بسیار کم و تبعات زیست محیطی و اجتماعی بسیار ناچیز نیاز شرب و صنعت این مناطق تامین میشود.
بنابراین منطق و عقل به ما می گوید انتقال آب بینحوضه ای در شرایط فعلی و با اهداف تعریف شده برای مقصدی به نام سمنان طرح توجیه پذیری نیست. مدافعان این طرح و خصوصاً آقای کلانتری با توجه به مسئولیتش در مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران، خیلی خوب است اگر مطالعه ای در مورد این پروژهها انجام شده است، آن را در اختیار عموم قرار دهند و منتشر کنند.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی