سیل، بایدها و نبایدها

لینک کوتاه مطلب:

از نظر علمی هرگاه شدت بارش از سرعت نفوذ آب بیشتر باشد، بخشی از بارش به رواناب تبدیل می‌شود. رواناب ایجاد شده در سطح زمین جاری شده و به سمت نقاط کم ارتفاع‌ تر تجمع پیدا کرده و به تدریج جریان آبراهه‌ ای و جریان رودخانه‌ ای را به وجود می‌آورد که می‌تواند بسیار مفید باشد.

هر گاه مقدار جریان ایجاد شده زیاد باشد، از دیدگاه عموم سیل نامیده می شود. از نظر کشاورزان، بخصوص کشاورزان مناطق خشک و نیمه‌ خشک، سیل یک نعمت و موهبت الهی است و باید از آن بهره برد. سیل نه تنها بخشی از منابع آب سطحی را به دشت‌ ها و جلگه‌ ها منتقل می‌نماید، بلکه منابع غذایی و کودهای مقوی و طبیعی را به این مناطق اضافه می‌کند و می‌ تواند دشت‌ ها و جلگه‌ های حاصلخیز را بوجود آورده و یا آن‌ها را حفظ و احیا کند.

بنابراین، تا زمانی که سیل در مسیر خود خسارتی ایجاد نکند، نه تنها مضر نمی‌ باشد، بلکه لازم و ضروری است. بنا بر آنچه بیان شد، سیل به دلیل عوامل طبیعی (آب و هوایی و هیدرولوژیکی) ایجاد می‌شود، درحالی که به دلیل عوامل غیر طبیعی (عموما انسان‌ ساز) می‌تواند خسارت به بار آورد. متاسفانه آمار جهانی نشان می‌ دهد که با وجود پیشرفت بشر در علم و تکنولوزی نه‌ تنها خسارات سیل کاهش پیدا نکرده است، بلکه روند افزایشی خسارات سیل در سطح جهان کاملا مشهود است.

ممکن است بیان شود که تغییر اقلیم باعث ایجاد سیل یا افزایش خسارات سیل شده است، ولی باید بیان نمود که نقش عوامل انسانی در افزایش خسارات سیل به مراتب بیشتر از تاثیر عوامل آب و هوایی و اقلیمی است. ضمن آنکه به وضوح روشن است که تغییر اقلیم نیز ناشی از گرمایش جهانی و افزایش تولید گازهای گلخانه‌ ای پس از وقوع انقلاب صنعتی است.

سیل، بایدها و نبایدهابیشتر بخوانید:پدیده تغییر اقلیم در ایران و راهکارهای سازگاری با آن

پس از وقوع سیل در چند استان کشور در نوروز ۹۸، متاسفانه شاهد خسارات بسیار زیاد به هموطنانمان بوده‌ایم که همچنان این سیل‌ ها و خسارات آن ادامه دارد. امروزه این سوالات که “آیا این سیل‌ها طبیعی هستند؟” “چرا باید از سیل خسارت دید؟” و “چرا مسئولین مربوطه از وقوع سیل جلوگیری نکردند؟” زیاد شنیده می‌شود.

سیل در شمال کشور – زیر آب رفتن روستاها و تخلیه فوری

با توجه به موارد ذکر شده واضح است که از نظر علمی و فنی، نمی‌ توان و نباید به صورت مطلق از وقوع سیل جلوگیری کرد، بلکه باید با اعمال صحیح مدیریت ریسک و مدیریت بحران اقداماتی انجام داد تا بتوان منافع سیل را به حداکثر و خسارات آنرا به حداقل رساند.

مشکلی که امروزه کاملا آشکار است، این است که مدیریت ریسک و بحران دارای ضعف‌ های اساسی بوده و هست. اینکه در سیل دروازه قرآن شیراز در عرض چند دقیقه تعداد بسیار زیادی از هموطنانمان به کام سیل خروشان فرو می‌روند، مطمئنا ناشی از عدم مدیریت صحیح می‌باشد. تبدیل مسیل و رودخانه به خیابان و راه، نمی‌تواند سبب شود که مسیل، راه خود را تغییر دهد.

رودخانه، راهی است که رود در آن مسیر جریان دارد و این مسیر “خانۀ رود” است، اگر ما “راه رود” را به “راه عبور وسائل نقلیه” و یا پیاده‌رو تبدیل نموده و یا “خانۀ رود” را به “خانۀ خودمان” تبدیل کنیم، رود هم در فرصت مناسب راه خود و خانه خود را از ما پس خواهد گرفت.

یکی از اقدامات اساسی در مدیریت ریسک سیل این است که همواره آبراهه‌ ها، مسیل‌ ها و رودخانه‌ ها، که متعلق به رود هستند، آماده عبور جریان سیل باشند. به عبارت دیگر تجاوز به حریم و بستر رودخانه و تبدیل جنگل‌ ها، مراتع و سیلابدشت‌ ها به مناطق تجاری، مسکونی، کشاورزی، باغ-ویلا و یا هر نوع تغییر کاربری دیگر، به دلائل متعدد، باعث افزایش مقدار جریان سیل و همچنین افزایش خسارات سیل و بخصوص خسارات جانی آن می‌شود.

عدم توجه به لایروبی رودخانه و یا تبدیل رودخانه به محل دفع و دفن نخاله‌ های ساختمانی و یا … سبب می‌ شود که توان‌ آبگذری رود کاهش یافته و رود هم، بخشی از جریان خود را به سمت خارج از بستر و حریم خود منتقل نموده و آبگرفتگی ایجاد کند. این مسائل از مهم ترین عوامل خسارات سیل در نوروز ۹۸ در سطح کشور و از جمله در استان های سیل‌ خیز (مانند لرستان و گلستان) و سیل‌ گیر (مانند خوزستان و گلستان) کشور می‌ باشند.

به یاد داشته باشیم که درصد زیادی از سیل‌ های خسارت‌ زا، پس از وقوع خشکسالی‌ های شدید و یا طولانی مدت اتفاق افتاده‌ اند. متاسفانه در کشور ما به دلائل فراوان از جمله: وقوع خشکسالی‌ های متعدد و طولانی مدت، کم‌آبی، عدم توجه به حفاظت از محیط‌ زیست، عدم توجه به نظرات کارشناسی، عدم اختصاص بودجه لازم، سوء مدیریت، سوء استفاده فردی و سایر اقسام سوء استفاده، و ده‌ ها عامل دیگر، در خواب غفلت از سیل به سر می‌بردیم. غافل از آنکه سیل هم مانند خشکسالی می‌تواند بوقوع بپیوندد. سیل و خشکسالی دو روی یک سکه هستند و غفلت از هر یک می‌تواند صدمات فراوانی را بوجود آورد. واضح است که شروع هر بارشی آغاز ترسالی و پایان هر بارشی شروع خشکسالی نیست.

سیل، بایدها و نبایدهابیشتر بخوانید:سردرگمی در مدیریت راهبردی سیل

پدیده بسیار نامناسبی که امروزه به چشم می خورد، پدیده “ماهی‌گیری از آب گل‌ آلود سیل” است. در حالی که خوشبختانه همبستگی ملی بین مردم آسیب‌ دیده و سایر هموطنانمان به وضوح دیده می‌ شود و همه علاوه بر همدردی، عملا با کمک‌ های معنوی و مادی خویش به فکر کاهش آلام خسارت‌ دیدگان هستند، اما متاسفانه عده‌ ای هم یافت می‌ شوند که سعی در اثبات نظریات قبلی خود و نفی اقدامات قبلی دارند.

اینکه سد مفید یا مضر است؟ و اینکه اقدامات آبخیزداری تا چه میزان در کاهش خسارات سیل موثرند؟ و یا ده‌ ها اقدام دیگری که قبلا باید انجام می‌ شده و یا نباید انجام می‌ شده‌اند، موضوعاتی هستند که فعلا نباید به آنها دامن زد و باید پس از خاتمه بحران به همه این موضوعات به دور از تعصبات خاص پرداخت.

مشکلی که به صورت اساسی در این زمینه می‌ توان به آن اشاره کرد، افراط و تفریط است. در مدیریت منابع آب و در کنار آن مدیریت سیل و خشکسالی، همه اقدامات مرتبط با مدیریت منابع آب باید در نظر گرفته شده و در هر مورد، مناسب‌ ترین گزینه‌ ها انتخاب شوند. واضح است که اقدامات آبخیزداری در بالا دست حوضه‌ ها می‌تواند به کاهش خسارات سیل کمک کند، ولی مطمئنا فقط از این طریق نمی‌ توان منابع آب و سیل را مدیریت نمود. همانگونه که صرفا با احدات سد نمی‌ توان منابع آب مورد نیاز را تامین و یا سیل را کنترل نمود.

به هر حال باید با تفکر علمی و برخورد علمی و به دور از هرگونه پیش‌ داوری و تعصب، به فکر درس گرفتن از این پدیده بود و خود را برای آینده آماده نمود تا از مواهب سیل بتوانیم بیشترین بهره را برده و بتوانیم با مدیریت صحیح، کمترین خسارت ممکن از سیل را تجربه کنیم و در همان زمان خود را برای مدیریت خشکسالی و سازگاری با کم­ آبی آماده نماییم.

برای سهولت دسترسی شما کاربران عزیز به آخرین مطالب و اخبار سایت تصمیم گرفتیم تا خبرنامه ایمیلی انجمن علوم مهندسی آب را راه اندازی کنیم. عضویت در این خبرنامه رایگان بوده و برای عضویت کافی است نام و ایمیل خود را وارد کنید

One Reply to “سیل، بایدها و نبایدها”

  1. با سلام
    با نظر دکتر مساعدی کاملا موافقم. الان باید مشکل فعلی را حل کرد تا از این بحران خارج شد و ضمنا اطلاعات جمع آوری و در فرصت بعدی با صبر و حوصله و عقلانیت و بدون تعصب ضمن بررسی دلایل تشدید خسارت سیل را بررسی کرد تا مناسبترین روش ها برای جبران خسارات و خرابی ها را با رعایت همه جوانب از زیست محیطی گرفته تا مسائل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، فنی و نحوه تامین منابع مالی را آنهم با نگرش “مدیریت ریسک رویدادهای طبیعی و غیر طبیعی” برنامه ریزی و انجام داد و اگر در این بازسازی به تغییر در استاندارهای مطالعات، طراحی، مدیریت بهره برداری و نگهداری و مدیریت امداد و نجات در همه ابعاد مربوط به سیل و خشکسالی نیاز است، باید همه اندیشمندان همتی در حد عظم ملی داشته

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *