تنش آبی در ایران [+ نقشه جغرافیایی ]

• تنش آبی چیست؟
• وضعیت تنش آبی در ۲۷ استان کشور
• ایران در میان کشورهایی با تنش آبی شدید

تنش آبی چیست؟

واژه «تنش آبی یا Water Stress» به توانایی یا فقدان در همخوانی با نیاز انسانی و اکولوژیکی برای آب شرب گفته می شود. در مقایسه با کم آبی (Water Scarcity)، «تنش آبی» مفهومی وسیعتر است.

تنش آبی چندین جنبه فیزیکی مرتبط با منابع آبی شامل موجودیت آب، کیفیت آب و دسترسی به آب را در نظر می گیرد که اغلب تابعی از کفایت زیرساخت و توان آب است. مصرف آب و برداشت آب هر دو اطلاعات مفیدی در خصوص مشکلات مربوط به تنش آب را ارائه می کنند.

طبق داده‌ های گزارش مرکز تحقیقات آب دانشگاه تهران، نقشه جغرافیایی از تنش آبی کشور تهیه شد که در آن برخی استان ها با رنگ قرمز مشخص شده بودند و این موضوع نشان دهنده آن بود که این استان ها در وضعیت بحرانی قرار دارند و نسبت به سایرین باید توجه بیشتری به این موضوع داشته باشند.

وضعیت تنش آبی در ۲۷ استان کشور

خبر مذکور و داده های بدست آمده از آنجا اهمیت بیشتری می یابد که به تازگی مدیر عامل شرکت مدیریت منابع آب ایران آخرین وضعیت بارش‌ها در استان‌ های کشور را به صورت ذیل تشریح کرده است.

به‌گفته محمد حاج‌ رسولی‌ ها، میانگین ریزش‌ ها از ابتدای سال آبی جاری، تنها در چهار استان «آذربایجان غربی و شرقی»، «کردستان» و «اردبیل» نرمال گزارش شده است. به‌گزارش خبرگزاری صدا و سیما، حاج رسولی‌ ها با بیان اینکه سایر استان‌ ها دارای تنش آبی شدید و بحران آبی هستند، گفت: بدترین استان‌ها براساس کاهش بارش استان «سیستان و بلوچستان» با ۷۳ درصد کاهش، «کرمان» با ۷۰ درصد، «اصفهان» ۶۷ درصد، «یزد» ۶۷ درصد، «خراسان جنوبی» ۶۶ درصد، «هرمزگان» ۶۵ درصد، «فارس» ۶۳ درصد، «مرکزی» ۶۰ درصد کاهش بارش نسبت به بلندمدت ثبت شده است.

به گفته حاج رسولی‌ ها در استان هرمزگان و شهر بندرعباس، اصفهان، فارس و یزد نگران منابع آبی هستیم. از سوی دیگر در برخی استان‌ های کشاورزی خیز مانند خراسان جنوبی، ۶۶ درصد کاهش بارش رخ داده که تاثیر مستقیمی بر آب چاه‌ ها و قنات‌ ها داشته است.

وی در زمینه منابع آبی استان تهران نیز گفت: در ۵ سد تامین کننده آب تهران ذخایر آبی خوبی از سال‌ های گذشته ایجاد کردیم، به همین دلیل نگرانی کمتری وجود دارد هر چند که بارش در استان تهران نیز در سال آبی جاری مناسب نبوده است. وی افزود: براساس آخرین نشست با مسئولان هواشناسی و گزارش این سازمان در شورای‌ عالی آب مبنی بر پیش‌ بینی بارش در اسفند، فروردین و اردیبهشت ماه شرایط را نرمال و کمتر از نرمال پیش‌بینی کردند. وی افزود: از ابتدای سال آبی تاکنون میانگین بارش در کشور ۹۱ میلی‌ متر گزارش شده که این میزان کمتر از پیش‌ بینی سازمان هواشناسی است.

موضوع به اینجا نیز ختم نمی شود، به گونه ای که پیشتر نیز امینی (کارشناس و پژوهشگر حوزه آب) در مصاحبه ای با تسنیم تاکیده کرده بود که: باید بپذیریم کشور ما کشوری کم آب است و همه سیاست های ما باید بر مبنای این هدف کلی قرار گیرد؛ یعنی باید در ظرفیت سازی‌ ها آب را به عنوان اولویت قرار دهیم.

وی همچنین افزوده بود که: به غیر از چالش‌ های اجتماعی، بسیاری چالش‌ های اقتصادی نیز بر اثر تنش آبی در کشور ایجاد می‌ شود که می‌توان به قیمت تمام شده محصولات و کاهش نفرات کشاورزان در کشور اشاره داشت و حتی در پنج سال اخیر شاغلان این حوزه ۱۸ درصد کمتر شده‌اند.

همه این موارد و درصد بالای مصرف آب کشور در حوزه کشاورزی و نبود شیوه ای درست در مدیریت منابع آب در این بخش تبدیل به امری شده که این روزها نمی توان به سادگی از آن عبور کرد.

ایران در میان کشورهایی با تنش آبی شدید

گزارش اخیر «مؤسسه منابع جهان» نشان می‌دهد یکی از دلایل بروز بحران خشکسالی، برداشت بیش از اندازه آب در جهان از دهه ۱۹۶۰ است که دلیل آن هم دو برابر شدن تقاضای مصرف است.

داده‌های آماری جدید این موسسه نشان می‌دهد که ۱۷ کشور جهان که دارای یک چهارم از جمعیت جهان هستند، با داشتن وضعیت «خیلی بحرانی» کمبود آب روبه‌رو هستند و سالانه نزدیک به ۸۰ درصد ذخیره آب در دسترس خود را در کشاورزی، صنایع و مصارف شهری استفاده می‌کنند. در این میان، ۴۴ کشور که یک سوم جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و با وضعیت «بحرانی» کمبود آب مواجه هستند، به‌طور متوسط بیش از ۴۰ درصد ذخیره آبی در دسترس خود را استفاده می‌کنند. چنین شکافی بین عرضه و تقاضای کشورها باعث شده آنها در معرض خشکسالی یا افزایش برداشت آب قرار گیرند.

استرس تمام شدن آب، تهدیدهای جدی برای انسان، معیشت او و تجارت ایجاد می‌کند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که اوضاع در حال وخیم شدن است مگر این که کشورها دست به کار شوند و مواردی مثل رشد جمعیت، توسعه اقتصادی و شهرنشینی را که باعث افزایش تقاضای آب می‌شود را مدیریت کنند. البته تغییرات آب و هوایی می‌تواند باعث افزایش بارندگی و تغییر تقاضا شود.

قطر، اسرائیل، لبنان، ایران، اردن، لیبی، کویت، عربستان سعودی، اریتره، امارت، سن مارینو، بحرین، هند، پاکستان، ترکمنستان، عمان و بوتسوانا، از جمله کشورهایی هستند که در زمره کشورهای با بحران شدید بی‌آبی قرار دارند.

محمد درویش، کنشگر محیط زیست در گفت‌وگو با ایرناپلاس در مورد قرار گرفتن نام ایران در این لیست می‌گوید: اگر به این لیست نگاه کنید. عمدتاً کشورهایی هستند که در کمربند خشک جهان قرار دارند. یعنی عرض بین ۲۵ تا ۴۰ درجه در نیمکره شمالی. بنابراین میزان ریزش‌های آسمانی آنها از متوسط جهانی بین یک سوم تا یک چهارم کمتر است و از سوی دیگر، تبخیرشان هم معمولاً ۵۰ درصد بیش از متوسط جهانی است.

این‌ها عمدتاً کشورهایی هستند که سازوکار توسعه آنها به‌جای اینکه کمترین وابستگی را به منابع آب و خاک داشته باشد، بیشترین وابستگی را دارد. این شرایط سبب شده به‌جای اینکه حداکثر ۴۰ تا ۴۵ درصد منابع آبی قابل استحصال خود را استفاده کنند، این میزان به ۸۰ تا ۹۰ درصد افزایش پیدا کند.

سؤال اینجاست که چرا با وجود این همه هشدار در مورد وضعیت وخیم آبی، این اخبار تأثیری در تغییر سیاست‌ها و سبک زندگی ما ندارد؟ درویش در پاسخ می‌گوید: وقتی مسئولان ما این کم‎آبی را باور ندارند و می‌گویند: «با چیزی به نام کمبود آب روبه‌رو نیستیم، بلکه هم در شمال آب داریم و هم در جنوب و تنها باید اراده کنیم و آب را شیرین کنیم،» چیزی به نام صرفه‌جویی و مصرف آب خردمندانه معنا ندارد.

وی ادامه داد: نکته دیگر اینکه شرکت‌های سدسازی و انتقال آب تاکنون چیزی حدود ۷۰۰ هزار میلیارد تومان در زمینه رونق کسب و کارشان سرمایه‌گذاری کرده‌اند، چگونه ممکن است حاضر شوند از این کسب و کار چشم بپوشند؟ بنابراین طوری القا می‌کنند که مشکل کم‌آبی نیست و با احداث و ذخیره آب، بحران حل می‌شود.