صحبت های دکتر شتایی در خصوص سیل گلستان
دکتر شعبان شتایی (عضو هیات علمی دانشکده جنگل) موضوع سیل استان را موضوعی چند وجهی می‌داند که در سیل اخیر استان گلستان، عوامل مدیریتی، طبیعی، انسانی و آمایش سرزمینی در شکل‌گیری آن نقش داشتند.
وی در ادامه گفت: در بارش های اخیر، استان های ایلام، لرستان و گلستان در رتبه های اول تا سوم قرار گرفتند. در این میان ایستگاه ها مینودشت (توسکاچال)، گالیکش و کلاله در استان گلستان، بیشترین میزان بارندگی استان را به خود اختصاص دادند، این موضوع تفاوت ناحیه های بارشی استان را نشان می دهد که این‌بار شهرهای شرق استان شاهد باران بیشتر بودند.
وی اعلام کرد: بر اساس تحلیل های اولیه، نقش تخریب پوشش گیاهی در وقوع سیل اخیر، بسیار ناچیز بوده زیرا در حوضه آبخیز گرگان رود، بیشتر زمین‌ها، مرتعی و کشاورزی هستند. این عضو هیأت علمی نقش عدم لایروبی مصب و مسیل رودخانه گرگان رود و بحث مهندسی رودخانه را به عنوان عوامل موثر در وقوع سیل اخیر دانست و افزود: البته حجم و شدت بارش ها در کوتاه مدت، نفوذ‌پذیری پایین خاک منطقه مورد نظر، پُر بودن سدهای استان و عدم تخلیه در زمان مناسب، لایروبی نکردن مصب رودخانه گرگان رود و محدود بودن خروجی آب به سمت دریا و … از دیگر عوامل موثر وقع سیل اخیر استان بود.
از نظر وی تجاوز به حریم رودخانه، عدم احاطه کامل مدیریت بحران و دستگاه‌های اجرایی در خصوص سیل، طراحی نامناسب کمربندی شهر آق‌قلا، عدم رعایت اصول آمایش سرزمینی و … نیز جزء عوامل سیل اخیر بودند.
بیشتر بخوانید:سیل، بایدها و نبایدهادکتر شتایی اظهار کرد: لایروبی سدها و آماده سازی آن جهت کنترل ورودی و خروجی آب، طراحی مناسب دهنه پل ها برای جلوگیری از گرفتگی و افزایش سرعت انتقال آب، افزایش پوشش گیاهی و جلوگیری از تخریب پوشش گیاهی، انجام کار های تلفیقی بیولوژیکی (جنگل کاری، بوته کاری و…)، لایروبی کامل رودخانه های استان از جمله راهکار های پیشنهادی در خصوص سیل استان است.
وی تاکید کرد: تهیه و برقراری سامانه‌های سنجش از دور ماهواره‌ای یا هوایی، اجرای پروژه دیوارسازی و تثبیت رودخانه در شهرهای دارای گذر رودخانه، از دیگر راهکارهای پیشنهادی در حوزه کنترل سیلاب است.
صحبت های دکتر ذاکری نیا، عضو هیات علمی گروه مهندسی آب
در ادامه دکتر ذاکری نیا عضو هیأت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه، سیل را خارج شدن آب از بستر طبیعی رودخانه و ورود به مناطق شهری و روستایی، جاده ها و راه آهن و … دانست که غیرقابل انتظار بودن این میزان شدت و مدت بارش ها در این فصل از سال در استان گلستان، عدم توجه به آبخیزداری، پُربودن مخازن آبی بالادست و عدم لایروبی مسیرآب، علت وقوع سیل بود.
بیشتر بخوانید:سردرگمی در مدیریت راهبردی سیلوی گفت: پُربودن ذخیره رطوبت خاک به خاطر وقوع بارش های مناسب که ۳۰ درصد از سال های قبل بیشتر رخ داده بود و حتی قبل از سیلاب اخیر، برخی از اراضی و مزارع آق قلا غرقاب شده بودند و پُربودن ظرفیت مخازن سد های استان از دیگر علل وقوع سیل استان گلستان بود.
دکتر ذاکری نیا خاطر نشان کرد: پوشش گیاهی در بروز و یا کنترل سیل در میزان بارش های با شدت کم تاثیرگذار است اما برای بارش های با شدت زیاد چندان تاثیری ندارد و لازم است با اقدامات تکمیلی سازه ای و حتی ساخت سد های رزرو و با “هدف کنترل سیلاب” و نه با هدف ذخیره آب در این خصوص اقدام نمود.
از مهمترین اقدامات دیگر که باید در کنترل سیل در استان گلستان به خصوص در گرگان رود و اترک انجام داد، انحراف سیل به سمت شمال استان در اراضی مرتعی و مسیل های طبیعی موجود و تالاب های استان است که زیستگاه حیات وحش را هم غنی خواهد نمود و هم در مسیر خود باعث تغذیه آبخوان های شمالی و کاهش شوری اراضی شمالی استان خواهد شد.
در انتها نیز تکمیل طرح زهکشی ۲۸۰ هزار هکتاری استان می‌تواند در موارد بحرانی مانند سیل اخیر، کمک شایانی به خروج سریعتر آب به سمت تالاب‌ها یا دریای خزر نماید.
با سلام
ضمن تایید پاره ای از نظرات اساتید گرامی به عرض می رساند که اگر چه حفظ و نگهداری و توسعه پوشش جنگلی و مرتعی هم از دیدگاه زیست محیطی و هم از نظر تنظیم رژیم هیدرولوژیکی حوضه بسیار موثر است، اما بسیاری از بررسی های انجام شده در جهان حاکی از این است که در بارش های بسیار شدید و به ویژه طولانی مدت بدلیل تکمیل شدن حجم انبارش حوضه، این تاثیر تا بارش های با دوره بازگشت ۳۰ و حداکثر تا ۵۰ ساله می تواند موثر باشد. این موضوع را با بررسی سیل مرداد ۱۳۸۱ گلستان (که ناشی از رگبارش شدید بود) هم می توان درک کرد. در آن سیل آگر سد گلستان خالی و آماده آبگیری نبود، قطعا شهر گنبد و یا اراضی کشاورزی آن خسارت زیادی را متحمل می شد. در آن سیل عدم وجود سیستم پیش بینی و هشدار سیل در حوضه، که به خصوص در فصل تابستان میزبان راهیان و مسافران زیادی است، یکی از دلایل تلفات انسانی به نظر می رسد.
موضوع عدم صیانت از حریم و بستر (عدم اعمال قانون حریم و بستر و شاید به دلیل رئوفت اسلامی ) و عدم اجرای عملیات ساماندهی و مهندسی رودخانه ها ( که در چند مورد هم مطالعه و طراحی شده و لی بودجه و اعتبار آن تامین نشده است) و همچنین عدم وجود خاکریزهای حفاظتی شهرها می تواند از دلایل طغیان رودخانه و روان شدن سیلاب در مناطق باشد. اما نداشتن برنامه عملیاتی مدون برای مقابله با چنین حوادث و مدیریت نا منسجم بحران هم نمی تواند بی تقصیر باشد. داشتن نگرش مدیریت ریسک برای اینگونه مخاطرات را در کشور آرزو دارم.