مراحل ساخت سد
سدها یکی از پیچیده ترین سازه هایی هستند که بشر تاکنون موفق به ساخت آن شده است. ساخت یک سد نیازمند سال ها مطالعه و تعداد زیادی نیروی انسانی مجرب می باشد. در این نوشتار به صورت خلاصه اطلاعات مورد نیاز برای ساخت سد ، برنامه ریزی طرح و مراحل احداث سد بیان می شود.
اطلاعات مورد نیاز در بررسی مراحل ساخت سد
موقعیت کارگاه
۱ . عوامل زیر در تعیین موقعیت کارگاه حائز اهمیت می باشند :
۲ . محل سد و پروژه هائی که تحت تاثیر قرار می گیرند
۳ . محل راه های اصلی
۴ . امکانات مرکزیت پروژه و مدیریت طرح و دسترسی آن
اطلاعات هیدرولوژی
اطلاعات هیدرولوزی زیر در ساخت سد بایستی مورد مطالعه قرار گیرند :
۱ . محل ایستگاه های نمونه گیری
۲ . جریان مورد بهره برداری
۳ . نیاز آبی با توجه به هدف طرح
۴ . مطالعات سیل محتمل دوره ساخت و طرح
۵ . مطالعات کیفی و کمی رسوب
۶ . وضعیت آب های زیرزمینی و تاثیر ساخت سد بر آنها
۷ . حق اب
۸ . آمار هواشناسی
۹ . آمار درجه حرارت در ماه های مختلف
۱۰ . آمار باران و شدت و مدت آن در ماه های مختلف
۱۱ . میزان تبخیر و تغییرات آن در ماه های مختلف
۱۲ . جهت و سرعت باد در ماه های مختلف
یخبندان، طول و مدت آن و ضخامت لایه یخ در ماه های مختلف
اطلاعات محیط زیست
در ساخت سد بایستی تاثیر ساخت بر مسائل محیط زیستی زیر نیز مورد توجه قرار گیرد :
۱ . اثرات ساخت پروژه بر زاد و ولد حیوانات و ماهی ها
۲ . اقدامات لازم جهت حفاظت محیط زیست
۳ . مطالعه حیات حیوانی قابل ازدیاد
اطلاعات زمین شناسی
به منظور ساخت سد همچنین بایستی مسائل زمین شناسی زیر مورد توجه و مطالعه قرار گیرد :
۱ . تشکیلات زمین شناسی و نفوذ پذیری آنها
۲ . وجود مواد معدنی و نمک
۳ . مطالعه آب های زیر زمینی
۴ . تهیه عکس های هوائی
اطلاعات مربوط به مخزن سد
نقشه های توپوگرافی : این نقشه ها باید حاوی اطلاعات مربوط به نقاط ثبت ارتفاعی، سیستم مختصات، منحنی های هم تراز و زمین، مالکیت آن، مالکیت مناطق اطراف سد باشند. همچنین نقشه مخزن سد به مقیاس ۱:۵۰۰۰ تا ۱:۱۰۰۰۰ با فاصله خطوط تراز ۱٫۵ و ۳ و ۶ متر باید تهیه شود.
نقشه راه ها و دسترسی (تغییر مسیر راه ها در سد سیاه بیشه و احداث پل در سد کرخه و کارون ۴): این نقشه ها باید حاوی اطلاعات مربوط به ساخت راه های جدید
و امکانات مورد نیاز این راه ها باشند.
سایر اطلاعات : این اطلاعات باید شامل برآورد زندگی حیاتی در مخزن سد، حفاظت محیط زیست در برابر سیل احتمالی، برآورد ساختمان های مورد نیاز، تخریب مزارع و هزینه های آن، تخمین هزینه صرف شده جهت تخلیه منطقه، دسترسی عموم و استفاده مردم از پروژه و محدودیت های اقتصادی و فیزیکی طرح و … باشند.
اطلاعات مورد نیاز برای ساخت سد
نقشه های محلی : این نقشه ها باید در برگیرنده توپوگرافی محل سد، نقاط کنترلی طولی و عرضی، اطلاعات زمین شناسی سد، محل حفاری ها و تست های لازم باشند. همچنین نقشه محل سد به مقیاس ۱:۱۰۰۰ تا ۱:۲۵۰۰ باید تهیه شود و تکیه گاه سد و طول مناسبی از بالادست و پائین دست را بپوشاند تا در موقع طرح سرریز از آن استفاده شود.
حفر چاه های لازم : حفر چاه های لازم جهت انجام آزمایش های زمین شناسی و ثبت اطلاعات، نمونه برداری و ارزیابی جنس کف زیر پی بایستی صورت گیرد. این اطلاعات اهمیت زیادی دارند. مثلا در پی های غیر سنگی نشت و آبشستگی و نشست و فرسایش پنجه به کمک این نتایج قابل بررسی است.
مصالح : این اطلاعات باید در برگیرنده موقعیت و مشخصات مصالح مورد نیاز برای احداث سد، موقعیت محل های قرضه، گزارش های مربوط به اکتشافات و بررسی های محلی و نمونه های بدست آمده باشند.
سطح آب : برای تهیه منحنی های دبی اشل و ارتفاع آب باید مقطع عرضی رودخانه تا حدود ۳۰۰-۵۰۰ متر از محور سد تهیه گردد.
شرایط محلی :
در این مطالعات به منظور ساخت سد بایستی موارد زیر مورد مطالعه قرار گیرد :
۱ . احداث راه های جدید
۲ . حفاظت از ماهی ها و عبور آن ها
۳ . هزینه حمل و نقل و تجهیزات حمل و نقل جدید مورد نیاز
۴ . سرریزها و تخلیه کننده ها با توجه به موقعیت محل
۵ . وجود منابع برق کافی در محل
۶ . منابع معدنی مورد نیاز
برنامه ریزی طرح سد
فاز ۱
این فاز به منظور شناسائی، جمع آوری اطلاعات و شناسائی صحرائی است.
۱ . توصیه می گردد مطالعات شناسائی بسیار دقیق انجام شود، به خصوص که احتمال انجام مرحله امکان یابی بایستی وجود داشته باشد.
۲ . در این بررسی ها اسکان، موقعیت کارگاه و محیط اداری، حمل و نقل و تجهیزات، مصالح، مطالعات زمین سد، نیروی کار محلی، مالکیت خصوص و دسترسی به کارگاه از زمین مردم، تجهیزات حفاری و نقشه های موجود، تعیین ایستگاه های اندازه گیری جریان، برآوردهای افتصادی و وضع زمین و طبقه بندی آن از نظر کاربردی باید مشخص شود.
۳ . نقشه ها در فاز شناسائی شامل نقشه های ۱:۲۵۰۰۰ بوده که تحمین اولیه مخزن را فراهم می کند و اطلاعات زمین طبیعی، موانع، جنگل ها و مزارع بایستی مشخص شود.
۴ . در فاز ۲ و ۳ نقشه های مطمئن تری با مقیاسی تا ۱:۵۰۰۰ و فاصله خطوط تراز ۰/۵ تا ۲/۵ متر باید تهیه شود. اما نقشه های محلی سد با مقیاس ۱:۲۵۰ در سدهای کوچک و ۱:۱۰۰۰ تا ۱:۲۵۰۰ در سدهای بزرگ با همان فاصله خطوط تراز با تعیین موقعیت کارگاه و رودخانه و مقاطع آن تا حدود ۳۰۰-۵۰۰ متری باید تهیه شود.
فاز ۲
در این فاز، مطالعات امکان یابی و توجیه اقتصادی صورت می گیرد و یک طرح از چند واریانت انتخاب می شود.
فاز ۳
در این فاز به بررسی فاز ۲ و تائید نوع سد، تهیه مشخصات سد و تاسیسات وابسته پرداخته می شود.
گزارش طرح سد
این گزارش باید در برگیرنده موارد زیر باشد :
موقعیت و هدف
۱ . منطقه، بخش، استان
۲ . موقعیت در ارتباط با صنایع و سایز مراکز مهم
۳ . دسترسی به طرح و حجم ذخیره (حجم مرده و حجم مفید سد)
۴ . نوع مخزن (آبیاری، کنترل سیل، انرژی و …) و ارتفاع سطح آب
۵ . محل های استفاده کننده از آب
۶ . آلترناتیوهای جانشین طرح در صورت وجود
خلاصه طرح
در خلاصه طرح بایستی اطلاعات زیر مورد بررسی قرار گیرد :
۱ . ظرفیت مخزن، سرریز و تخلیه کننده ها
۲ . عمق نرمال، تراز حداکثر و حداقل سطح آب
۳ . عمق آزاد
۴ . برآورد هزینه سد و مخزن
۵ . هزینه کلی پروژه
۶ . اطلاعات محل سد
۷ . نقشه های کلی و مقاطع
اطلاعات طراحی
۱ . اطلاعات توپوگرافی که در برگیرنده کاوش های سطحی باشد
۲ . گزارشات زمین شناسی و جداول آزمایش ها و گمانه ها
۳ . اطلاعات هیدرولیکی شامل انحراف جریان، دبی اشل، هیدرولیک سر ریز و تخلیه کننده ها
۴ . اطلاعات هیدرولوژی شامل شرایط آب و هوائی، رسوب، آب های زیرزمینی
۵ . حقاب و عکس های لازم
انتخاب محل سد
پنج فاکتور زیر نقش تعیین کننده در انتخاب محل مناسب برای ساخت سد دارد :
۱ . تامین آب (جریان جهت تامین آب کافی باشد)
۲ . توپوگرافی محل (تعیین کننده حجم ذخیره مخزن و حجم مصالح مورد نیاز برای ساخت و توجیه کننده اقتصاد طرح است)
۳ . فونداسیون (با اکتشافات زیر سطحی ارتباط دارد و نوع سد و هزینه های احداث سد را تحت تاثیر قرار می دهد)
۴ . دسترسی به مصالح (کمیت و کیفیت و توزیع مصالح، فاکتور اقتصادی و تعیین کننده نوع و محل سد است)
۵ . هزینه ها (زمین های بزرگی که باید از تولید باز ماند و خاک با ارزشی که باید زیر آب بماند و شهرها و روستاهائی که باید جابجا شوند باید در ارزیابی هزینه ها وارد و طرح را توجیه نمایند)
برای مطالعه ی بیشتر می توانید انواع سرریز سد و انتخاب دبی طرح برای آنها را مطالعه نمایید.